«Құрсақтағы балаға қауіпті». Аяғы ауыр әйелдер токсоплазмоз туралы не білуі керек?

Мөлдір Жұмабаева

1 қараша 2024

Алматы тұрғыны Әсем күйеуімен бірге бала сүюді жоспарлап жүр. Жауапты қадамға бармас бұрын Әсем мен күйеуі медициналық тексерістен өтті. Гинеколог дәрігер Әсемге бала көтерер алдында басқа анализдермен бірге токсоплазмозға антиденелердің бар-жоғын анықтайтын анализ тапсыруды ұсынды. 30 жастағы келіншек бала кезінен мысық асырап келсе де, осы күнге дейін токсоплазмоздың жүктілікке қаупі жайлы хабардар болмаған. 

«Дәрігер жүктілік кезінде токсоплазмоз жұқтырсам, құрсақтағы балаға қауіп төнетінін, тіпті түсік тастау қатері бар екенін айтты. Сондықтан оған қарсы иммунитет бар-жоғын анықтау үшін анализ тапсырдым. Анализ антиденелердің бар екенін көрсетті. Бұл мен бұған дейін токсоплазмозбен ұшырасып, иммунитет қалыптастырдым деген сөз. Бәлкім, мысық асырағандықтан солай болған шығар. Демек, жүктілік кезінде алаңдауға негіз жоқ», – дейді Әсем. 

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше , әлемдегі халықтың үштен бірі токсоплазмозбен симптомсыз түрде ауырып, оған қарсы иммунитет қалыптастырған. Иммунитеті қалыпты адамдар оны бастан өткергенін білмей де қалады.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, әлемдегі халықтың үштен бірі токсоплазмозбен симптомсыз түрде ауырып, оған қарсы иммунитет қалыптастырған. Иммунитеті қалыпты адамдар оны бастан өткергенін білмей де қалады.

Бірақ иммунитеті әлсіз адамдар, қарттар мен онымен осы күнге дейін бетпе-бет келмеген, яғни антиденелері жоқ аяғы ауыр келіншектер үшін оның белгілі бір қауіп-қатері бар. Токсоплазмозға қарсы иммунитеті жоқ, яғни оны бастан өткермеген келіншектер аяғы ауыр кезде оған шалдықса, ол құрсақтағы балаға қауіп төндіреді.

Токсоплазмоз – Toxoplasma gondii паразиті тудыратын инфекциялық ауру. Бұл ауру токсоплазмозға қарсы антиденелері жоқ аяғы ауыр әйелдердің денсаулығына қауіп төндіреді. Қазақстанда токсоплазмоз туралы хабардарлық деңгейі төмен, бұл елеулі репродуктивті қауіптерге әкелуі мүмкін.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, токсоплазмоз жүктілік кезінде асқынулар тудыруы мүмкін, оның ішінде түсік тастау, ерте босану және жаңа туған нәрестелердің дамуы артта қалуы сияқты салдары бар. Алайда көптеген әйелдер инфекцияның берілу жолдары мен профилактика әдістері туралы хабардар емес. Дегенмен жүкті әйелдер токсоплазмозды анықтау мақсатында тексерістен өткені жөн.

«Токсоплазмозға серологиялық тестілеу емханаларда, жеке зертханаларда қолжетімді. Диагностикаға қол жеткізуде проблемалар жоқ. Барлық нәрсе аурудың көбіне симптомсыз өтуіне байланысты. Симптомдар болған жағдайда, қатты күмән туса, науқас токсоплазмозға зерттеуге бағытталады», – дейді Иост Альбина Викторовна, педиатр дәрігер, инфекционист.

Токсоплазмоз мысық ағзасында көбейетіндіктен, көпшілік оны тек үй жануарынан жұқтыруымыз мүмкін деп есептейді. Алайда бұл жаңсақ түсінік. АҚШ-тағы Ауруларды бақылау мен алдын алу орталығының мәліметінше, мысықты асырағанның бәрі міндетті түрде токсопламоз жұқтыра бермейді. Әсіресе үйден шықпайтын, үй жануарына арналған арнайы өндірістік аспен немесе піскен аспен тамақтанатын мысықтан қауіп жоқ. Токсоплазмозды далада жүріп, тышқан аулайтын немесе шикі ет жейтін мысықтар тасымалдауы мүмкін. Бірақ ол жұққан күннің өзінде иммунитеті дұрыс адамда симптомсыз түрде өтеді, еш қауіп төндірмейді.

Ауруларды бақылау мен алдын алу орталығының ақпаратына қарағанда, жуылмаған жеміс-жидек, шала пісірілген ет пен шикі еттегі паразит ас қорыту жүйесіне түскен жағдайда да адам токсоплазмозға шалдығуы мүмкін. Сонымен қатар ол инфекциясы бар мысықтың нәжісі арқылы да жұға алады. Токсоплазмозды жаңадан ауырған аяғы ауыр келіншек құрсақтағы баласына жұқтыруы мүмкін. Өте сирек жағдайда ішкі органдарды ауыстыру кезінде жұғуы ықтимал.

«Көп жағдайда ауру белгілері байқалмай өтеді және адам денсаулығына ауыр қауіп тудырмайды. Осал топтарға – иммундық жүйесі әлсіреген адамдар, яғни, иммундық жүйесі жеткіліксіз адамдар (алғашқы: туа біткен иммундық жеткіліксіздік; екінші: ВИЧ, иммунодепрессанттар қабылдаған адамдар (аутоиммундық аурулар, трансплантациядан кейін) немесе стероидты гормондардың жоғары дозалары, онкологиялық науқастар) және жүкті әйелдер жатады. Токсоплазмоз TORCH инфекциялар тобына кіреді. Бұл инфекция жүктілік кезінде немесе жүктіліктен бұрын жұқтырылса, жүктілік процесіне, ұрықтың жағдайына және жүктіліктің нәтижелеріне әсер етуі мүмкін,. Жүкті әйелдерде токсоплазмоз түсік тастауға, мерт тудыруға, ұрықтың дамуына және туа біткен инфекцияларға алып келуі мүмкін», – дейді педиатр дәрігер, инфекционист Иост Альбина Викторовна.

Маңызды нәрсе: Ұлыбританияның денсаулық сақтау қызметінің мәліметінше, мысық не итті сипағаннан токсоплазмозды жұқтыру мүмкін емес. Сондай-ақ ол адамнан адамға жұқпайды.

Батыс елдерінде денсаулық сақтау жүйесіне жауапты орган жүкті және иммунитеті әлсіз адамдар токсоплазмоздан қалай сақтанатыны жайлы жан-жақты хабардар етеді.

АҚШ-тағы ауруларды бақылау және алдын алу орталығының сайты токсоплазма қаупін азайту үшін етті әзірлемес бұрын тоңазытқышта нөл градустан төмен температурада бірнеше күн сақтауға кеңес береді. Сонымен қатар асты әзірлегенде токсоплазманы өлтіру үшін жоғары температурада пісіру керек. Жемістерді жақсылап жуу керек, ал көкөністерді жақсылап пісірген жөн. Сондай-ақ пастеризациядан өтпеген сүтті ішуге кеңес бермейді.

Ал Ұлыбританияның ұлттық денсаулық қызметі бақшада топырақпен жұмыс істегенде арнайы қолғап киіп, артынша қолды жақсылап жуу керек дейді. Ас әзірлеп болған соң тамақ жасаған орынды, ыдысты жақсылап сабын сумен жуып, қолды тазалап жуу керек. Сонымен қатар мысық дәретке баратын науаны күн сайын жуып тұру қажет. 

Мұндай ақпараттандыру шаралары Батыс елдерінде жолға қойылғандықтан, жүкті келіншектер токсоплазмоз жайлы өз бетінше оқып біле алады. 

Медицина маманы, педиатр дәрігер, инфекционист Альбина Иосттың айтуынша, Қазақстанда дәл осылай токсоплазмоз туралы ақпаратты қарапайым, түсінікті тілде жазған нұсқаулық түріндегі ашық ресурс жоқ. Ол Батыс елдерінде тәрізді қазақ және орыс тілінде ақпараттандыратын дерек көздердің Қазақстанда болуы жақсы шешім болар еді деп есептейді.

«Қазақстанда халық арасында ауруларды анықтау үшін скринингтердің көптігі, йодталған тұзды эндемиялық зобтың алдын алу үшін қолдану, жүктіліктің бірінші триместрінде әйелдерге фолий қышқылының дотациясы сияқты көптеген мысалдар бар. Бірақ токсоплазмозға қатысты ондай ештеңе жоқ. Бұрын жүктілікті жоспарлау кезеңінде және бірінші триместрде TORCH инфекцияларын скринингтеу бойынша әлемдік ұсыныстар болды. Қазіргі уақытта олардың кейбіріне қатысты мәселе ашық болып отыр (барлығы сақтандыру қаржысына және халықаралық нұсқаулықтарға байланысты; диагностика неғұрлым аз болса, соғұрлым жақсы)», – дейді ол.

Медицина маманының сөзінше, елде токсоплазмоздың таралуы туралы сенімді деректер жоқ. Жалпы алғанда инфекцияның деңгейі төмен деп есептеледі. «Инфекцияның көп жағдайда белгілері байқалмайтынына байланысты, халық арасында серопозитивтілікті анықтау үшін ірі зерттеулер қажет. Мысалы, АҚШ-та 300 миллионнан астам халықтың арасында токсоплазмозға серопозитивті болып саналатындар шамамен 40 миллион (АҚШ-тағы Ауруларды бақылау және алдын алу орталығының деректері) және бұл 11-12%-ды құрайды. Қазақстанның экономикалық даму деңгейін ескере отырып, біздің елімізде таралу деңгейі кемінде 15% болуы тиіс», – дейді Альбина Иост.

Қазақстанда әйелдер арасында токсоплазмозды болдырмауға бағытталған қандай профилактикалық бағдарламалар немесе бастамалар бар?

«Қазақстан Республикасының қалыпты жүктілікті жүргізу протоколына сәйкес, токсоплазмозға рутиндік скрининг жүргізу, инфекцияның төмен таралуына байланысты, тіркеу кезінде ұсынылмайды. Сол протоколға сәйкес, медициналық маманмен алғашқы қабылдауда әйел инфекцияның алдын алу шаралары туралы хабарлануы тиіс. Акушер-гинекологтар, акушерлер жүктілікті жоспарлау кезеңінде және жүктілікті тіркеу кезінде токсоплазмоз жайлы ақпарат беруі тиіс. Ақпарат токсоплазмозға ғана емес, жүкті әйелдер үшін қауіпті басқа инфекцияларға да қатысты берілуі керек. Менің пікірімше, «Жүктілік мектебіне» инфекционистің консультациясын қосу пайдалы болар еді», – дейді Иост.

Елде жүктілікті жүргізу хаттамасына сәйкес, токсоплазмозға қатысты мына шаралар қолға алынуы керек: 

«Жоспарлау кезеңінде әрбір әйел токсоплазмозға қарсы иммундық статусын анықтау үшін тиісті талдауларды тапсыра алады. Дегенмен, инфекцияға қарсы қорғаныс антиденелердің болуы жүктілік кезінде жалпы алдын алуды талап етеді. Бұл шаралар әмбебап және басқа инфекциялардың алдын алу үшін де қолданылады», – дейді педиатр дәрігер, инфекционист Иост Альбина Викторовна.

Қазақстан әйелдерінде токсоплазмоз туралы хабардарлықты арттыру – репродуктивті қауіптерді алдын алуда маңызды міндет. Медициналық қызметкерлер, білім беру мекемелері және қоғамдық ұйымдардың белсенді қатысуы қажет.

Бұл материал Solutions Journalism in Medicine (SJMED) жобасы аясында шешім журналистикасы жанрында дайындалды. Материалда айтылған пікірлер авторларға тиесілі және «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қорының, ЮНИСЕФ-тің Қазақстандағы өкілдігінің, АҚШ халықаралық даму агенттігінің (USAID) ресми көзқарасын білдірмейді.

Фотосуреттер: Freepik, Unsplash