Коронавирус пен пандемия Қазақстанның еңбек нарығын қалай өзгертіп жатыр: мамандар сөйлейді

Кейінгі айларда еңбек нарығында бос жұмыс орындарының айтарлықтай азайғаны байқалады. Сонымен бірге үміткерлер де ұсыныстарды өте мұқият қарастырып, мансаптың жаңа перспективаларынан бас тартып, тұрақтылықты таңдауға көшкен. Қазір еңбек нарығы тып-тыныш – жұмыс берушілер де, үміткерлер де күту жағдайында.

Қазір бизнесмендер мына мәселеге бас қатырады – сұранысқа ие болу үшін бизнес қазір қандай болуы керек? Жағдайды ой елегінен өткізуге уақыт тапшы, өйткені ең креативті адамдар қазірдің өзінде жаңа идеялар мен шешімдерін ортаға салуға әзір. Кімнің айы оңынан туады: фрилансерлердің бе әлде уақыт ағымындағы өзгерістерге жауап беретін кәсіби мамандардың ба – ол әркімнің таңдауына байланысты.

Осы жазда, коронавирустың алғашқы толқыны азая бастаған кезде, ANCOR Central Asia компаниямыз зерттеу жүргізіп, дағдарыстың ықпалы туралы әртүрлі сала өкілдерінің пікірлерін жинадық.

Қазіргі жағдайда қандай да бір көлемдегі кадрлар санын оңтайландырудан ешкім қашып құтыла алмайды. Алайда, біздің анықтағанымыздай, қазір респонденттердің 12%-і ғана қысқарту мүмкіндігін қарастырып жатыр екен. Сондықтан қандай да бір шешім қабылданса, онда қызметі нәтижелі жұмысқа зиян келтірмейтін адамдарды ғана қысқартады.

Пандемияға байланысты туындаған алғашқы қиындық – сауда орталықтарын жабу, коммерциялық ұйым ретінде біз үшін бұл негізгі қаржы арнасының бітелуі дер едік. Екіншіден, қалалар арасындағы шекаралардың жабылуына байланысты өз өндірісімізге жете алмай қалдық. Біздің зауыт Талғар қаласында, ал басқару тобы Алматыда еді. Алайда өндірісті бір күн де жаба алмадық. Себебі, өндіріс жұмыскерлерінің жұмыс орнын сақтау өте маңызды болды, өйткені олар әлі де халықтың осал топтарына жатады ғой. Қызметкерлердің 99%-і Талғар мен Текеліде тұратын әйелдер, олардың көпшілігі отбасыларының негізгі асыраушылары.

Біз ешкімді жұмыстан шығарған жоқпыз, өндіріс құрылымында немесе бөлшек саудада ешкім жұмысынан айырылған емес. Тек сәуір айында басқарушы персоналдың кірісін 30% төмендетуге мәжбүр болдық, бірақ, бақытымызға орай, қызметкерлер бұл жағдайға түсіністікпен қарады. Маусым айында еңбекақы төлеудің қалыпты кестесіне оралдық, ал қазір әдеттегідей жұмыс істеп жатырмыз.

Карантин кезінде онлайн-тапсырыстарға сұраныс артты, бірақ кейін қалыпты күйге түстік. Ажиотаж басталғанда бірнеше қадам жасадық. Операциялық процестерде өзгерістер болды: кейбір қызметкерлерді қашықтағы жұмысқа ауыстырдық, жалдау ережелерін өзгерттік, өйткені қалада қозғалу қиын еді.

Әлем жылдам өзгере бастады, ал қайта бағдарлану қабілеті бәріміз үшін үйреншікті жағдайға айналуы керек. Қазақстанда пандемия басталмай тұрып-ақ өндірісімізді қайта бағдарладық. Вирус Қытай мен Еуропа елдерінде белсенді түрде тарала бастағанда, бактерияға қарсы матадан қайта қолдануға болатын маска үлгілерін жасадық. 20 наурызға дейін қаладағы дәріханалардың негізгі желісін аралап, өз өнімімізді ұсындық. Осылайша карантинде дәріханалармен алғаш жұмыс істей бастаған өндірушілердің біріне айналдық. Наурыздың соңынан сәуірге дейін тек маска тігіп, 300 мыңнан аса данасын шығардық. Бұл біз үшін азаматтық ұстаным да еді, ел маска таппай қиналғанда олардың керегін тауып беру маңызды болды.

Нарықтық сұранысты ескере отырып, жаңа бағытқа бет бұрдық. Ол бағыт Family Sport деп аталды. Бұл бізге карантиннен қомақты шығынсыз, аман-есен шығуға көмектесті. Өйткені ересектерге арналған киім сегментінде баға жоғары екені белгілі. Адамдар үйде, отбасымен отырғанда өздеріне ыңғайлы заттарды сатып алды. Бүгінгі таңда карантин жағдайында бұл бағыт біздің сату көлеміміздің 40%-ін құрайды. Карантин кезінде біз 40% ұлғайдық деп айта алмаймын, балалар киімдерінің сатылымы күрт төмендеді, бірақ біз жаңа сұраныс алаңын таптық.

Киім сегментіндегі онлайн-сауда алдағы 3–5 жылда ұлғаяр деп болжаған едік. Бірақ пандемия барлық онлайн-сатылымдарды екі апта ішінде іске қосты. Әрине, біз инстаграм арқылы белсенді сатылым бастадық. Сонымен қатар онлайн-сауда алаңын бөлек атап өткім келеді, атап айтқанда kaspi.kz. Ол республикадағы барлық сауда орталықтарының бәсекелесіне айналды. Оған қоса ресейлік Wildberries сайтына да кірдік. Болашақ онлайнда екен сөзсіз.

Басқа интернет-компаниялардың, атап айтқанда халықаралық компаниялардың тәжірибесін сіңірген компания ретінде біз команда ішіндегі басқарудың және өзара қарым-қатынастың бірқатар өзгеше әдістерін қолданамыз. Мысалы, қызметкерлер неғұрлым тәуелсіз болуы және сұрақтар қоя білуі керек. Қашықтан жұмыс істеуге ауысқан кезде көп нәрсе өзгерді, өйткені бұрын бір нәрсені сұрап білуге болатын еді. Ал карантинде дәстүрлі компаниялардың жұмысшылары бұрынғыдай тікелей қарым-қатынас жасай алмайтындықтан, үйде әркім жеке-дара отырғандықтан бәрі белгілі бір деңгейде сынақтан өтті. Ал жеке өзімізге келсек, біз бұл сынаққа төтеп бердік. 

Қашықтан жұмыс істеу қалыпты жағдайға айналды, өз тәжірибем бойынша айтсам, нәтиже көрсеткеннен ұтпасақ, ұтылмаймыз. Бұрын кеңсеге адам келетін және оның кеңсесінде жүру уақыты жұмыс процесімен тең еді. Енді қашықта отырып нәтижені ұдайы көрсетуіңіз керек, әйтпесе қызметкердің қызметі бағаланбайды, мұндайда KPI алдыңғы қатарға шығады.

Кеңсе көлемін қысқарттық, өйткені қашықтан жұмыс істеу тәжірибесінен соң басқарушы персоналдың көпшілігі кеңсеге оралмай-ақ жұмыс істеуге болатынымен келісті. Қазір кейбір кездесулерге барамыз, бірақ көптеген мәселелерді интернетте отырып шешеміз. Бұл форматқа менің де етім үйрене бастады. Өйткені екі елде тұрамын – күйеуім мәскеулік, ал бизнесім және менің отбасым Алматыда. Бірнеше жыл бұрын Мәскеуде отырып қашықтан жұмыс істеуге тырысқан едім. Өте қиын болды, өйткені Қазақстанда барлығы жанды кездесу форматына үйренген. Карантиннің кез келген жерден, тіпті өз пәтеріңізде, өзге елде жүріп те нәтижелі жұмыс істеуге үйреткеніне қуаныштымын. Қазір мен Мәскеудемін, бірақ жұмыс істеу, әріптестеріммен, серіктестеріммен, тіпті мемлекеттік қызметкерлермен араласу өте ыңғайлы.

Бізде екі үлкен бөлім бар. Жедел қызмет, онда физикалық еңбекті қажет етеді, тарату орталығындағы, көлік инфрақұрылымындағы жұмыстар бар. Бұл бөлімде курьерлерге, жиынтықтаушыға және қойма жұмысшыларына үнемі сұранысқа иеміз.

Физикалық еңбекке байланысты бос жұмыс орындарымен қатар, жаңа жағдайларға тез бейімделе алатын және сонымен бірге дәстүрлі білімді сіңіре алатын инженерлерге, менеджерлерге деген сұраныс үнемі артып отырады.

Өндіруші компания ретінде бізге салалық мамандар қажет, олар нарықта өте аз. Мысалы, тігін өндірісінің технологтары, графикалық бағдарламаларда жұмыс істей алатын, сонымен қатар киім тіге алатын білікті дизайнерлер. Басқару персоналы туралы айтсақ, бізге жоғары білікті маркетологтар керек. Ал бұлар бірден көптеген міндетті шеше алатын маман болғаны жөн. Олардың көпшілігі біздің командада бар. Әрине, кәсіби мамандарға зәруміз, елімізде брендтерді, әсіресе отандық брендтерді қалай құруды білетін мамандар көп емес. Трендті қадағалап, оны өзіңізге кәсіби маман ретінде сіңіру өте маңызды.

Қазақстанда электронды сауданың өскенін атап өтуге болады. Компаниялар әлеуметтік желілер мен ресурстар арқылы бизнесті алға жылжыту және жүргізу қажет екенін түсінеді. Бұл мынадай логикалық қорытындыға әкеледі: жақын болашақта digital-кеңістікке байланысты мамандықтар, IT мамандары, үлкен деректер саласындағы мамандар және онлайн-шындыққа оңай бейімделетіндер сұранысқа ие болады. Дағдарысты басқару, кадрлар мен сандық трансформация саласындағы сарапшылардың таңы атып келеді.

Карантин кезінде операциялық жүйеде үлкен өсім болды, бізге курьерлер де, қойма қызметкерлері де қажет. Мамандандырылған әртүрлі сайттардан қызметкерлер іздедік. Компания алдағы уақытта ұлғаяды деп күтеміз, сондықтан үнемі жаңа жұмыс орны, бос жұмыс орны, жаңа рөлдер табылады.

Болашақта компаниямызда сапалы маркетинг пен онлайн-менеджментке деген сұраныс өседі. Бүкіл сала онлайн-ортаға белсенді түрде көшіп жатыр және бұл біз үшін мүлдем жаңа сала. Сондықтан адамдарға маркетплейстермен жұмыс істеу және олармен байланыс орнату, интернет-дүкендер жасау және басқару, әлеуметтік желілерді қолдау қажет болады.

Болашақтың мамандықтары интеллектуалды еңбекпен байланысты дер едім. Бұл digital-маркетинг, product management, бағдарламалау (мобильді әзірлеу де, back-end те кіреді). Белгілі бір сәттен бастап машиналық оқыту саласындағы мамандарға деген сұраныс өсе бастайды.

Дағдыларға келсек, білімді, бірақ тәжірибесі аз қызметкер мен тәжірибелі, бірақ білімі төмен қызметкердің бірін таңдасам, үшіншісін іздеймін: әрі білімді, әрі тәжірибелі.

Интеллектуалды жұмыс үшін мынадай дағды маңызды:

Керемет білім тәжірибені алмастыра алмайды, бірақ екеуі де маңызды. Мен мұны қазір өз қателіктерім арқылы түсіндім. Тамаша түлектің тәжірибе жинай білуі де керек екен. Түлектер жалақы көп алатын жерге емес, алғашқы бесжылдықта баға жетпес тәжірибе жинай алатын жерге, кейінгі мансап жолы үшін шешуші орындарға баруы керек.

Жаңа коронавирус пандемиясының аяқталуы жаңа мамандықтардың көкжиегін көрсетіп қана қоймай, барлық мамандықтарға қауіп төндіреді. Ең көп соққы алатын сектор – туризм, әсіресе турагенттер мен туристік гидтер болуы мүмкін. Карантин пандемияға дейін басталған жұмыс процесін автоматтандыру мен цифрландыруды жеделдетті. Бұл жағдай мамандықтардың біразына: мамандандырылған бөлімдердің кіші қызметкерлері, кіші аналитиктер, заң кеңесшілері, банк менеджерлері, риэлторлар, іс-шаралар менеджерлері, аудармашылар, оқытушылар және тәрбиешілер, сондай-ақ функционалдығы ішінара немесе толығымен автоматтандырылуы мүмкін сала жұмысшыларына қауіп төндіруі мүмкін.

Әрине, қазақстандық еңбек нарығында өзгерістер болады. Қазір бәрі өзгеріп жатыр. Мысалы, такси нарығы бірнеше жыл ішінде өзгерді. Өзгерістер барлық мамандықтардың жаңа дағдыларды қажет ететінін көрсетті. Жалпы эмиграцияны да назарда ұстаған жөн. Себебі, ол процесс елден кететіндердің санын көбейтуі мүмкін. Бірақ кейінгі ұрпақ жетіліп келеді. Әрдайым жаңа мамандықтар пайда болады, ал мамандардың кетуіне байланысты компанияларда бос жұмыс орындары шығады. Белгілі бір дағдылары бар адамдар, мысалы, soft skills, сонымен бірге өз кәсібін терең білетін адамдар сұранысқа ие болады.