Перизат Кәрімқұл
5 шілде 2024

Қарапайым әрі терең, нәзік әрі қанық, таныс әрі жұмбақ. Мөлдір Қарубайқызының туындыларын осылай сипаттаса болар. Суретшінің кейінгі жұмыстарында адам бейнесін көрмейсіз. Алайда туындыларының барлығы дерлік адам, оның ішінде әйел әрі ана болмысын тануға талпындыратын символ мен бейнеге толы. 

Мөлдір өте сезімтал әрі еңбекқор суретші. Содан болар оның әр кезеңдегі жұмыстары бір-біріне ұқсамайды және ішкі түйткілді дөп жеткізеді. Сондай жұмыстар сериясы — «Жеті апа». Аты айтып тұрғандай, жиырмаға жуық жұмыстың басты тақырыбы — әйел мәселесі.

«Жеті апа» сериясындағы жұмыстар вульваны (автор дәлме дәл аударманы көп іздеп, ақыры осылай қалдырды) еске салады. Қоғамда әлі күнге ұят әрі ерсі көрінетін бейне арқылы суретші әулет әйелдерінің нәзік байланысын шебер жеткізген. Сериядағы барлық жұмыс Мөлдірдің өзі мен қызы, анасы мен апалары жайлы толғаныстан туған туындылар.

Былтыр Мөлдір Қарубайқызының «Тамыр» атты жеке көрмесі өткен болатын. Ол суретшінің өз тарихын, ұлттық болмысын тануға деген талпынысы еді. 

— Сол көрмеге дайындық барысында шеберханама Молдияр Ергебеков (авт. – медиа зерттеуші, кинотанушы) келіп, жұмыстарымды көрді. Көрмеге дайындап жатқан жұмыстарымның арасында «Жеті ата» деген де туындым да болды. Молдияр ағай соны көріп, «Мына тамырларға әйел адамның да бейнесін қоссаң, қызық болатын сияқты. Өйткені біздің қоғамда әйелдің орны көбіне ескерілмейді» деп ой тастады. Бұл идеяны қалай жүзеге асырсам екен деп көп ойландым. Көрмеге бір аптадай қалғанда әкемнің туған күні болып, үйге бардым. Сол күні оған туыстар шежіре тарту етіпті. Алайда ол жерде әкемнен кейін тек ұлдардың аты көрсетілген екен, қыздарының есімі жоқ. «Неге біз жоқпыз, тым болмаса тірі кезімізде қосуға болар еді ғой» деп ойладым. Өйткені өзім жеті атамды бала күнімнен жатқа білемін және өзімді олардың жалғасы санаймын. Сондықтан бұл маған сәл ауыр тиді. Міне, осындай толғаныстан «Жеті апа» туды, – дейді Мөлдір. 

Мөлдірдің «Жеті апа» сериясында салған алғашқы туындысы былтыр өткен «Тамыр» көрмесінде көпшілікке ұсынылған болатын. Суретшінің айтуынша, көрмеде бұл жұмысқа көп адам қызығушылық танытқан. Қазіргі таңда алғашқы «Жеті апа» неміс азаматының жеке коллекциясынын толықтырған.

Уақыт өте келе Мөлдір «Жеті апаны» қызғылт, ақшыл қызғылт түстерде сала бастайды. Ал осы жылдың басында суретшінің туындысын қазақстандық дизайнер және суретші Айя Шалқар көпшілікке таныстырған болатын. Содан бері бұл сериядағы жұмыстарға қызыққанның қарасы көбейген. Біріне «Жеті апа» ерекше ұнаса, енді бірі ренішін білдірген екен.

– Көп адам жекеме «Осы арқылы бермесе болмайтын ба еді?», «Апаларымыз ренжіп қалады ғой», «Ұят қой» деген сарында хат жазып, ойын айта бастады. Алайда ұят деген не? Бірінші кезекте біз ұятқа дұрыс анықтама беріп алуымыз керек. Менің ойымша, адамның денесінде ұят дейтіндей ештеңе жоқ. Бірақ егер сен басқа адамның денесіне зиян келтіретін болсаң, яғни қинасаң, зорласаң, оған қатысты жаман сөз айтсаң, онда бұл ұят. Ал өнерде эстетикамен қатар, нені әрі қалай айтатының маңызды. Екеуі қатар жүреді. Сондықтан эстетикалық талғамды дамытуымыз керек. Ал ол көп көріп, көп білген сайын қалыптасады. Онсыз адамға эстетикалық өнердің өзі анайы нәрсе болып көрінуі мүмкін, – деп тұжырымдайды суретші. 

Қоғамдағы әйелге қатысты әлеуметтік және гендерлік стигма ойлар суретшіні осы тақырыпқа терең бойлауға итермелеген. Нәтижесінде көктемде Мөлдір Art&Creative Solutions қорымен және кураторлар Оля Веселова, Санжар Серікпаевпен бірлесіп, Астана қаласында «Жеті апа» жеке көрмесін ұйымдастырған болатын. Алайда суретшінің бұл жолғы жеке көрмесін толықтай «жеке» деуге келмес. Көрермен Мөлдірдің өз жұмыстарынан бөлек, анасы мен қызының да туындыларын тамашалады. Бұл да суретшінің отбасы әйелдерін өнер арқылы біріктіріп, өнер арқылы танытуға деген талпынысы.

– Өткен жылы анам онкологиялық ауруға шалдықты. Екі рет ота жасалды. Жалпы анам өте шығармашыл жан. Бұрыннан құрақ көрпе мен тойбастарға түрлі заттар жасағанды жақсы көреді. Алғашқы мамандығы да тігінші болатын. Кейін тұрмыс қамымен мұғалімдікті оқып, мектепке жұмысқа тұрды. Қазір де орыс тілінен сабақ береді, оқушыларымен бірге түрлі шара ұйымдастырғанды жақсы көреді. Мұғалім болған соң, көп уақыты жұмыста өтеді, шығармашылықпен айналысар мүмкіндігі де болмады. Бұл да анамның халіне әсер етті ме екен деп ойлаймын. Бар уақытын түгел жұмысқа, отбасына арнап, шығармашылық тұрғыда өзін тұсаулап тастағандай көрінді. 

Анасына қатысты уайымын білдірмеу үшін суретші бар көңілін өнерге бөліп, өзі, анасы мен қызының бейнесін эскизге түсіре бастаған. Кейін куратор Оля Веселовамен ақылдаса келе «Жеті апа» көрмесінде қызы мен анасының да жұмыстарын көрсетуді шешкен. Осылайша астаналық көрермен Мөлдірдің өз жұмыстарынан бөлек анасы тіккен көрпелер мен қызы салған портерттерді де тамашалай алды. 

– Анама көрме жайлы айтқанда, өңі жайнап шыға келді. Маған көмектесіп, өз көрпелерін көрсетіп, шат-шадыман күйге енді. Өзі ауырып тұрса да, «Жеті апа» көрпесін тігуге бір адамдай ат салысты. Көрмеге дайындық барысында анаммен күнде сұхбаттастым. Өзінің әжесі, анасы туралы көп сұрадым. Анам маған олар туралы бұрын да айтатын, алайда көп мән бермеппін. Бір аптадай қасынан қалмай, әулетімдегі әйелдер жайлы біраз ақпаратқа қанықтым. Анамның талпынысын көріп ерекше қуандым, – дейді Мөлдір.

Мөлдірдің «Жеті апа» сериясында жасаған жұмыстарының көлемі әртүрлі. Картиналардан бөлек, суретші мата, тас, қола сияқты заттардан шаршы пішіндес жұмыстар жасап, екі метрден асатын көрпе тіккен. 

Көрпе – «Жеті апа» сериясындағы негізгі жұмыс. Суретшінің көрпені барлық жұмыстың негізгі ретінде алуы да бекер емес.  

– Алғаш «Жеті апаны» кенепке түсірдім. Алайда ол бізге кейіннен келген зат қой. Ал әжелеріміз көрпе тігіп, текемет басқан. Сондықтан апа-әжелерімізді солар жасаған қолөнер арқылы еске алған жөн болар деп ойладым. Оған қоса әр үйде әжелеріміз тіккен көрпе сақтаулы болар. Ол көрпелер тәнімізді ғана емес, жанымызға да ерекше жылатады. Әжелеріміздің жұмсақ, жылы алақаны сияқты, – деп бөлісті туынды авторы.

Сонымен қатар Мөлдір қазіргі таңда матамен жұмыс жасайтын суретшілер көбейгенін айтады. Сол арқылы олар отарлануға дейін де өнер болғанын, ондағы түр мен түстің алуандығын көрсетуді мақсат етеді. 

Үлкен форматта жұмыс істегенді ұнататын суретші көрпе арқылы көрермен назарын қоғамда «айту әбес көрінетін» мәселелерге аударуды көздейді. 

— Көрмеге дайындық барысында үлкен көрпе тігіп, «Жеті апаны» ауқымды етіп көрсеткім келді. Үлкен нәрсе адамның назарын бірден аулайды ғой. Сондықтан мен еліміздегі әйел мәселесінің де үлкен екенін көрсетіп, «өнер тілі» арқылы көрерменнің көкейіне ой салғым келді. Меніңше, өнер көп нәрсені өзгерте алады. Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық және осы мәселеге деген немқұрайлық мені қатты алаңдатады. Зорлық пен қорлық көрген әйелді кінәлап, еркекті ақтап алуға тырысатын адамдар арамызда әлі де бар. Осындай ойдан ада болсақ деймін. Зорлады ма, демек зорлаған адам кінәлі. 

«Әйелдер мәселесі туралы айта бересіңдер» деп сөгетіндер бар. Айта беруіміз керек деп ойлаймын. Өйткені біздің қоғам үшін бұл өте өзекті мәселе. Біз көп айта берген сайын бізден кейінгі ұрпақтың ойы басқаша қалыптасып, гендерлік теңдік бар қоғамда өмір сүруге талпынар деп ойлаймын, – дейді Мөлдір. 

Көрпе тігу процесіне Мөлдірден бөлек анасы, сіңілісі мен жеңгесі де қатысқан. 

– Бәрі қара кештен ала таңға дейін менің қасымда болып, көрпені бірге тікті. Күні бойы жұмыс істеп, шаршап келсе де, өнерімді қолдап, риясыз көмек бергендеріне таң қалдым. Өзім олардан бөлек тұрған соң ба, қатал болып кеткендеймін, ондай риясыз пейіл таныта алмайтын сияқтымын. Сонымен қатар әйел затына өнермен айналысу шын бақыт сыйлайтынын көрдім. Шаршағанымызды ұмытып, ерекше қуанышқа бөлендік. Әзілдестік, әңгіме айттық, – деп бөлісті суретші. 

– Былай қарсаң, қазіргі әйелдер еркектермен бірдей жұмыс істейді, ақша табады. Алайда үйге келген соң тамақ істейді, үй жинайды, балаларға қарайды, сабағын оқытады. Ал ер адамдардың көбі жұмысын істеп келіп, демалып жатады. Бұл жерде теңдік жайлы айта аламыз ба? Жоқ, тек бір адамның екінші адамнан үстем екенін көреміз. Ал мен әйелдердің, анамның, сіңілілерім мен жеңгелерімнің бос уақыты болғанын, сүйіп жасайтын ісі болғанын, шығармашылықпен айналысуға мүмкіндігі болғанын қалаймын, – дейді Мөлдір.

Мөлдір «Жеті апа» сериясындағы жұмыстарға қатысты көп сын еститінін айтады. Соның бірі – «жеті атаны» жоққа шығардың». Алайда суретшінің бұған да өз жауабы бар:

– Мен «жеті атаға» қарсы шығып, «жеті апа» құрастырғалы жатқан жоқпын. «Жеті ата» деп ауыз толтырып айтсақ та, бәрібір олардың аты ғана есімізде. Көбінің тарихынан, өмір жолынан бейхабармыз. Бірақ солар сияқты апаларымыздың да атын біліп жүрсек, несі айып? Иә, бұрын жазылмаған екен, алайда қазір анам өз анасы туралы, мен анам жайлы, қызым мен жайлы жазатын болса, бізден кейінгі ұрпаққа «жеті апасы» жетіп қалар. Айтпағым, шежірені еркектерден емес, әйелдерден таратайық деген сөз емес. Мақсатым – әйелдердің қоғамдағы орнына назар аудартып, өнерім арқылы олардың да маңызды екенін көрсету. Әйтпесе әйел дүниеге еркекпен бірдей келсе де, қоғам үшін көп нәрсе жасаса да, бұл өмірде болмағандай, құмға сіңген судай жоқ болады. 

Суретші алдағы уақытта зерттеушілермен жұмыс жасап, «Жеті апа» сериясындағы жұмыстардың мағынасын тереңдеткісі келеді. Сонымен қатар әйелдермен тағы бірнеше көрпе тігіп, партисипаторлық өнерді дамытуға ниетті. 

Бірге киіз басып, көрпе тіккен әжелердің жолын қазіргі әйелдер жалғап келе жатқандай. Тек бұл көрпенің жүгі едәуір ауыр және көп әйелдің батылдығын талап етеді. Ендеше, феминизм көрпесін бірлесіп тігейік.

Суреттерді Мөлдір Қарубайқызы ұсынды