6 тамыз 2020

Біздің салада жағдай әлі күнге дейін тұрақталған жоқ, шекаралар енді ғана ашылғалы жатыр, халықаралық рейстер жоспарланып қойған, алайда әлі ұшқан жоқ. Әлбетте, ішкі туризм нарығында оларға балама демалыс орындары бар. Мәселен, Алакөл, Ақтау жағалауы сияқты. Біз қазір сол бағытта жұмыс істеуге үйреніп жатырмыз.

Қазақстандағы туристік бизнестің құрылымы мынадай: туристік өнімді қалыптастыратын туроператор. Оның туристерге тікелей тур сатуға құқығы жоқ. Оны тек қана туристік агенттіктер арқылы сатады. Ал турагент тек қана турды сатумен айналысады, бірақ қалыптастыруға құқығы жоқ. Соған сәйкес біз туристердің қалауы бойынша турларға бронь жасаймыз, туристер ақшаны бізге төлейді, біз туроператорға төлейміз.

Қазіргідей қиын кезеңде туристік оператор мен турист арасында делдал болу өте ауыр. Екеуінікі де өзінше дұрыс, екеуінің де өз көзқарасын білдіруге қақы бар. туроператорлар бүгінде турдың ақшасын қайтармайды, ал туристер бізге төлеген ақымызды қайтарып беріңдер деп талап қояды. Туристердің қалауы бойынша турды жоспарлайтын турагенттер (яғни, біз) осындай жағдайда екі ортада қалып, шиеленісті шешуге тырысады. Әрине, бізге психологиялық тұрғыдан өте қиын, жан-жақтан қысымды сеземіз, біреулер қорқытады, біреулер айқай шығарады. Күн сайын келіссөз жүргізуге, уақытын жылжытуға, тіпті болмаған жағдайда ақшасын қайтадан алып беруге тырысамыз. Алайда ақшаны толық қайтаруға әлі жарты жылдай уақыт керек деп ойлаймын.

Біздің де аяқ-қолымыз тұсаулы: турдың ақшасы толық қайтарылмайды, мейлінше уақытын кері шегіндіруге тырысады, болмаса ол туроператордың есепшотында депозит ретінде сақталып қалады.

Біз сонау ақпан-қаңтар айында табыс табуды доғардық. Наурыз айында мүлде қиын жағдаймен бетпе-бет келдік, өйткені тур сатылымы біржола тоқтады. Яғни, каратин басталған бетте біз ақшасыз қалдық.

Дағдарыс кімнің кім екенін айқындап берді. Әрине, бизнесті адамдар жасайды және кез келген компанияның ұстанымы – оның басшысының ұстанымы. Сол себепті осындай қиын шақ көптеген серіктестеріміз бен әріптестеріміздің бізге деген қарым-қатынасының қандай екенін, этикасының қандай деңгейде екенін көрдік. Содан шешім шығаруды үйрендік.

Туризм саласындағы дағдарысқа бейімделу немесе одан шығу жолдарын іздеу туралы бірдеңе деуге әлі ерте. Басқа бизнес салаларында ақша айналымы тіпті 70-80% пайызға төмендеп кетті дегеннің өзінде, сауда жүріп жатыр, ал біз мүлде тоқтап қалдық.

Дағдарыс аяқталғаннан кейін жұмысты қашықтан жалғастыра беруді ойлана бастадым. Өйткені біз қазір бүкіл команданы қашықтан жұмыс істеу режиміне ауыстырдық. Осыдан байғаным, кеңсеге келмей-ақ көп іс тындыруға болады екен. Бұл да карантиннен кейін шығарған қорытынды.

Біздің саладағы бизнес өкілдері дағдарыстан шыға алады. Тек ол үшін өзгеру керек. Жуырда туризм саласы мүлде басқа форматта жұмыс істеуге көшеді. Біз жай ғана тур пакерттер сатумен айналыспаймыз, сонымен бірге кеңесшілердің де рөлін атқаратын боламыз. Әлбетте, жаңа нишалар ашамыз. Мәселен, жағдайға байланысты туризм, жылжымайтын мүлікпен жұмыс дегендей. Әрине, көпшілігі жұмысын тоқтатады, әсіресе тәжірибесі аз, клиенттермен қалай жұмыс істеуді білмейтін қыз-жігіттер.

Күйзеліске түсіп, салың суға кетпей, болашаққа деген үмітпен, оптимизммен жұмысты жалғастыру үшін өзіңді сөге бермей, керісінше, өзіңді жақсы көріп, уақыт арнауды үйренуің керек. Жеңілгенін мойындаған адам жеңілдеп қалмайды. Ешқашан. Біздің басты мақсатымыз – өзімізге қамқор болып, өз ақиқатымыздан ауытқымау.

Бұдан шығар жол қайсы? Менің ойымша, бұрынғы жұмыс қарқынына қайта оралуға тырысу дағдарыстан құтқаратын жол емес. Жұмысты тиімді ұйымдастыру, әдіс-тәсілді, жұмыс жүйесін өзгертуге тура келеді.

Қаланың шекарасындағы блок бекеттер де көп кедергі келтірді. Біздің өндіріс орны қаланың сыртында, ал тауарларымыз тұратын дүкендер Алматы және басқа да қалаларда орналасқан. Бірақ блок бекеттер арқылы азық-түлік жеткізіп жүрген еріктілердің көмегімен жұмысымызды тоқтатпадық. Сонымен бірге қорғаны бетперделерін тігуді қосымша табыс көзіне айналдырдық.

Өндірістің жұмыс кетесін реттеу қиынға соқты, өйткені біз бұрын-соңды мұндай кестемен жұмыс істеп көрмеген едік. Кеңседегі қызметкерлерді қашықтан жұмыс істеуге ауыстыруда қиындық туған жоқ. Алайда өндірісті қашықтан жүргізу мүмкін емес, себебі құрал-жабдық жағынан проблемалар пайда болды. Бұрын біз командамызбен қаланың сыртындағы өндіріс орнына баратынбыз, қазір команданың жартысы жұмыс орындарында, яғни дүкендерде, кеңседе қалады. Жиналыстардың бәрі қашықтан өтеді.

Дағдарыс бұрын кейінге шегеріп келген жұмыстарымызды бастауымызға ықпал етті. Мәселен, жаңа сайт жасау. Бұрынғы сайтымыз ескірген еді. Қазір біз техникалық фотосуреттердің форматын өзгертіп, фотосессияны үйде жасауға көштік.

Барымызша мойымауға тырыстық. Карантин уақытында командамызды, өзімізді, отбасымызды демеп отырдық. Соңғы кездері енді ештеңенің бұрынғыдай болмайтынына көзіміз жетіп, аздап уайымдай бастадық. Алғашында «қалайда жұмысты тоқтатпау керек» деп ойласақ, карантиннің соңына қарай «ары қарай не істейміз» деген ой мазалай бастады. Қазір жағдай біртіндеп түзеліп келеді. Әйткенмен, нақты бірдеңе деп айтуға ерте. Тауар жеткізушілермен, жалға берушілермен келіссөз жүргізіп жатырмыз, шарттарды жаңартуын өтіндік.

Көптеген шешімдерді кейінге шегердік. Биылғы жылға стратегиялық жоспарымыз болған, алайда оны да қайта қарауға мәжбүрміз. Шығындар, алдағы сатып алынатын тауарлардың тізімі, жеткізушілермен, жалға берушілермен арадағы байланыс – бәрін қайта қарап жатырмыз.