Университетте оқу: керек не керек емес екенін талқылау

Мадина Бөлембаева

15 желтоқсан, 2021

Кәсіп

Жоғары білімі жоқ дәрігерде емделу немесе әуесқой сәулетші жобалаған үйде тұру – басқасын айтпағанда қауіпті. Іргелі университеттік білімсіз игеруге болмайтын бірқатар мамандық бар. Егер сіз адамдарды емдеймін немесе объектілерді жобалаймын деп жоспарласаңыз, онда бес-жеті жыл дәріс тыңдап, сессия тапсыру және тәжірибеден өту қажет. Болашақ химиктер, банкирлер, заңгерлер мен басқа да көптеген кәсіпқойлар үшін курстар, әрине, негізгі білім ретінде емес, біліктілігін арттыру үшін ғана пайдалы болады. 

Ал ұшқыштың жөні бөлек. Иә-иә, бұл таңғаларлық жайт, бірақ кейбір авиакомпаниялардың сайттарында болашақ экипаж командирлерінің тек орта немесе орта арнайы білімі болуы жеткілікті деп көрсетілген. Ұшқыштар мектебінде бір-екі жыл оқып, тағы бір жылды шетелде тағылымдамадан өтуге арнасаңыз болды – ұшақты басқарасыз. Айтпақшы, жолсерік болғысы келетіндер де арнайы курстан өтеді. Метро машинистері, трамвай және автобус жүргізушілері – олардың барлығына жоғары білімнің болуы маңызды емес.

Бағдарламашылар мен басқа IT мамандарына жоғары оқу орнында оқу мүлдем қажет болмауы мүмкін. Кодтау, жазу, әзірлеу тәжірибе жүзінде жақсырақ іске асады. Тез өзгеретін бұл бағыт үшін университеттер тым ебедейсіз. Цукерберг пен Джобс Гарвард пен Йельсіз-ақ өз империяларын құрды. Сондай-ақ зергер, реставратор, дизайнер, актер, модель, хабар жүргізуші мен аспаз да онсыз жетістікке жетіп жатыр. Бұл кәсіпқойлар үшін портфолио, харизма мен дағды әлдеқайда маңыздырақ. Ал құтқарушы, өрт сөндіруші, модель мен бишіге дене шынықтыру қажет.

Жұмысқа орналасу

Егер сіз ең төменгі қызметте қалуды жоспарламасаңыз және мансап сатысымен жоғарылауды армандасаңыз, жоғары білімсіз қиын болады. Мысалы, sale-менеджер дипломсыз жұмыс істей алады, бірақ сату жөніндегі директор болмайтыны анық. Әсіресе, бұл ірі халықаралық немесе мемлекеттік компания болса. Немесе тендермен жұмыс істейтін ұйым болса. Қызметтік бос орындар туралы хабарламада көбінесе басшылар құрамының арнайы жоғары білімі болуы керек екендігі бірден көрсетіледі. Кез келген лицензия университеттік білім болуын автоматты түрде қажет етеді.

Диплом жұмысқа тұратыныңа кепілдік бермейді. Мүлдем. Жоғары оқу орнында үйретілетін менеджмент теориясын іс жүзінде қолданылмайды деуге болады. Мұны HR бөлімдері де, компания басшылығы да жақсы түсінеді. Олардың өздері де осы университеттерді бітірген. Hard және soft skills – бұл қызыл дипломнан әлдеқайда маңызды дағдылар. «Кітапшаның» болуы сату жөніндегі менеджерге сүйкімділік қоспайды және мәміле жасасуға көмектеспейді. Ал пісірген круассанының дәмі керемет болса, аспаздың жоғары білім алмағаны ешкімді алаңдатпайды. Егер ол чемпиондардың курстары мен шеберлік сабақтарына қатысып, өнерін үнемі дамытып отырса, оның құндылығы «мишленмен» өлшенуі мүмкін. 

Әлеуметтену

Университет – мектептен ересек өмірге өтетін жол. Кешегі мектеп оқушысы бірден еңбек ұжымына кірсе, оның үрейі қашады. Ересектер мен тәжірибелі кәсіпқойлардың ортасында оның жаттап алған формулалары мен үздік бағасының қажеті шамалы. Бұл қатаң ережеге бағынатын басқа өмір.

Жоғары оқу орнында бәрі оңайырақ. Онда бір топ пікірлестері, құрдастары бар, бәрі өзі сияқты жастар. Жоғары оқу орнында олқылық пен қателік үшін жұмыстан шығармайды, өйткені бүкіл курс ағаттық жасайды. Және көптеген кәсіби байланыс университетте жасалады. Мүмкін, сабақта қасыңызда отырған студент болашақ іскер серіктесіңіз шығар.

Жоғары білім алу адамның өз-өзіне деген сенімділігін арттырады. Сонымен қатар, мұнда дербестік қалыптасады әрі пайдалы бәсекелестік бар. Бұған қоса, біздің менталитетімізде зиялы қауым – түгелімен жоғары білімді адамдар деген пікір қалыптасқан.

ЖОО қарсыластары өздерінің ең қызықты студенттік жылдарын Apple компаниясында тәжірибеден өтуге қуана-қуана айырбастайтындарын айтады. Керемет естіледі, бірақ ол жерге қалай кіруге болады және ең бастысы, жұмыстан шығып қалмау үшін не істеу керек? Іс жүзінде шынымен де, мысалы, тимбилдинг пен корпоративтік іс-шараларда көбірек байланыс пен қарым-қатынас орнатуға болады. Сондай-ақ темекі шегетін бөлмелерде және кофе ішкенде.

Адамдар жоғары білімі болмаса да, жоғары әлеуметтік мәртебеге қол жеткізген көптеген мысал естеріңізде екеніне сенімдімін. Мысалы, Аристотель Онассистен бастап Тарантино мен Кэмеронға дейін.

Білім мен дағды

Педагогикалық ұжым былай деп жауапкершілікпен мәлімдейді: университетте алынатын негізгі машық – қысқа мерзімде тонналаған ақпаратты өңдеу, оны құрылымдау және мәнін табу. Және де онда кәсіпті емес, үйренуді үйретеді. Ал жұмыс орнындағы тәжірибе әрқашанда конспект жазудан өзгеше болады. Бірақ оқытушы жетекшілік ететін топтағы жұмыс ұжымдағы болашақ жұмыстың негізін қалайды.

Бүгінгі таңда ақпарат тапшылығы жоқ. Ролик жасауды үйрену, жарнама мәтінін жазу ережелерін меңгеру, иттің жүнін қырқу, гитара ойнау, жапон тілінде сөйлеу, Флоренцияның сурет өнерін үйрену керек болса – мұның бәрі YouTube арнасында, білім беру платформаларында, инстаграм мен басқа да әлеуметтік желілерде бар. Ролик, курс, шеберлік сабаңы, мақала, вебинар. Мұнда ең бастысы – үйренуді қалау және абыржымау.

«90-жылдардың басында бизнесті жандандыру және дамыту үшін менің жоғары білім алуды тоқтатуыма тура келді – университеттегі оқуды тастап кеттім. Бірақ «нөлдік» жылдардың басында мен жоғары білім туралы дипломның жоқтығы мәселесіне жиі-жиі тап болдым. Мысалы, мамандандырылған қызмет түрлеріне (құрылыс, жер қойнауын пайдалану) лицензия алу кезінде, мемлекеттік тапсырыс пен сатып алу кезінде, коммерциялық тұрғыда тартымды тендерге қатысу, ұлттық және халықаралық компанияларда басшы қызметіне орналасу конкурстарына қатысу кезінде және басқа да көптеген жағдайда дипломның болуы талап етілді. Сондықтан жоғары білімге басымдық беріледі деп айта аламын. Біраз жасқа келіп қалғанда қайтадан «партаға» отыруыма тура келді, бірақ мен бұған өкінбеймін – дипломның болуы әр сауалнама толтырғанда көмектесіп қана қоймай, әлеуметтік мәртебеге деген сенімділік береді. Әрине, отандық білім берудің сапасы – пікір таластырарлық мәселе. Бірақ бұл бүкіләлемдік проблема: теориялық білім мен нақты тәжірибе арасында әрқашан алшақтық бар».   

«Мен наубайшылық және тоқаш университетінде (айтпақшы, ол бар) оқуға төрт жылымды жұмсамай, дизайнер мамандығын қойып наубайшы әрі кондитерге айналдым. Жоғары оқу орнында төрт жылға созып жіберетін білімді алу үшін қысқа мерзімді тағылымдама мен курстан өту жеткілікті болды».

«Құрдастарымның көпшілігінен ерекшелігім, жетінші сыныпта оқып жүргенде балалар газетіне жас тілші болып шақырылдым да, мамандығымды сол кезде таңдап қойдым. Мен жоғары оқу орнына түспей тұрып мамандығым бойынша жұмыс істедім, сөйтіп журналистика факультетіне грантқа түсе алмаған кезде жұмысымды жалғастырдым. Жоғары білімімді қатарластарыма қарағанда кеш алдым және 13 жасымнан басталған үздіксіз тәжірибе студенттік аудиторияда өткен төрт жылдан гөрі маған әлдеқайда көп пайда әкелгеніне әлі де сенімдімін».

Мұқаба: Азиза Киреева