«Күнде таңертең машинама «Мені жерге қаратпа» деймін»: Ұлдай Онбаева қателік жасауға болмайтын кәсіп жайлы
Ұлдай Онбаева
Тәжірибесі – Дөң тау-кен байыту комбинатында 28 жыл
Лауазымы – Қазақстан Тәуелсіздігінің 10 жылдығы атындағы шахтаның көтергіш машинасын басқаратын машинист, «Қазхром ТҰК» АҚ-ның филиалы
Ұлдай Онбаева
«Мен ол кезде еден жуушы болып істедім. Бірақ ішімде әрқашан бір орында тұрып қалмасам, биікке ұмтылсам деген ой жүртеін. Өмір бойы еден жуушы болып қалғым келмеді. Алдымен техник-технолог мамандығын меңгердім, кейін оқуымды жалғастыру үшін Орскіге кеттім. Ол кезде қызым әлі кішкентай болатын, сол себепті оны анама қалдыруға тура келді. Кейін комбинат базасында машинистерге арналған курс ашылғанын естіп, бірден жазылдым. Солай енді екі мамандық иесі болып отырған жайым бар».
Курсты аяқтаған соң Ұлдай шахтаға жұмысқа орналасқан. 2006 жылдан бері ешқандай үзіліссіз шахтаның көтергіш машиналарын басқарып келеді. Ұлдайдың бұл салада жүргеніне бақандай 19 жыл болыпты. Оның учаскесі – хром кенін тасымалдайтын жер астындағы қондырғы. Барлық басқару арнайы оператор бөлмесінен жүргізіледі – дәл сол жерден Ұлдай көтеру мен түсіру процесін басқарып, тоқтау нүктелерінің дәлдігі мен операциялардың қауіпсіздігін қадағалайды. Оның жұмысы бүкіл шахтаның тиімділігі мен қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді.
«Мен жұмыс барысында сигналдарды, мотордың үнін және басқа да дыбыстарды тыңдаймын. Біздің жұмыс сырт көзге жай ғана отырып істейтін оңай жұмыс сияқты көрінуі мүмкін, бірақ шын мәнінде бізге бір сәтке де босаңсуға болмайды», – дейді ол.
Ұлдайдың жұмыс ауысымы сегіз сағатқа созылады, бірақ бұл уақыттың ішінде ойын бөліп, демалып алу деген ойға да кіріп шықпайды. Ол көтергіш машинаны жер астындағы оқпаннан келетін сигналдарға сүйеніп, компьютерлік пульт арқылы басқарады. Бұл жұмысты көбіне «құралдарға қарап көлік жүргізумен» салыстырады, себебі Ұлдай жер астында не болып жатқанын көзімен көрмесе де, оны сезіп отыруы керек.
Ұлдай Онбаева
«Көтергіш машинаны шахтаның жүрегі деп атайды және мен онымен 100 пайыз келісемін. Бәрі осы көтергіш машиналардың жұмысына байланысты. Адамдар да, кен де, техника да біздің қондырғы арқылы көтеріліп, түсіріледі. Төменде не болып жатқанын көзіммен көрмеймін, бірақ бәрін естіп отырамын. Қозғалтқыштың үнін, тежегіштің дыбысын, тіпті гуіл сәл өзгерсе де, бірден байқап, не болғанын түсінемін. Өте мұқият болу керек», – дейді Ұлдай.
«Бізде төрт оқпан бар, онда төрт көтергіш машина жұмыс жасайды және әр машина өз алдына бір тұлға сияқты. Біреуінен екіншісіне ауысқанда, «Мерседестен» «Жигулиге» отырғандай әсер болады. Дыбысы да, жылдамдығы да, тіпті реакциясы да өзгеше. Сондықтан оны сезіне білуің керек. Бізді үйретіп жүрген тәжірибелі әріптестер үнемі «Ауысымға кіргенде, машинаңды құшақтап: «Қымбаттым, бүгін жақсы жұмыс істейікші, сынып қалмашы» деп айтыңдар дейтін. Біз де машинамен сөйлесуді солардан үйреніп алдық».
Жұмыс кестесінің тығыздығы мен үлкен жауапкершілікке қарамастан, Ұлдай өзін достығы жарасқан әрі ұйымшыл ұжымның бір бөлшегі ретінде сезінеді. «Бізде көңілді. 8 наурызда бірге мейрамханаға барамыз, Жаңа жылды атап өтеміз, түрлі жиындар ұйымдастырамыз. Біреудің туған күні немесе мерейтойы болса, бәріміз ақша жинап, гүл сатып аламыз. Әріптесімізге қуаныш сыйлайтындай етіп құттықтауға тырысамыз. Бәрі адамгершілік пен жылы қарым-қатынасқа негізделген», – дейді Ұлдай. Ол үшін ең қуантарлығы – ұжымдағы жастар шеттеп қалмай, ортақ өмірге белсене араласуы.
Ұлдай Онбаева:
«Біз жас мамандарды ұжымға тартып, белсенді болуға шақырамыз. Байқаулар болсын, спорт жарысы болсын, әйтеуір, бірге қатысып, бірге бірдеңе ұйымдастырсақ дейміз. Қазіргі жастар өте алғыр, заман талабына сай, ойлары да тың, ерекше. Олардың бастамаларын біз әрдайым қолдауға тырысамыз. Егер ұжымымыз жақсы болмағанда, мен баяғыда-ақ бұл жерден кетер едім. Ал бізде бәрі шынайы, көңілді, бір-бірімізге бауыр басып қалғанбыз. Өзім де күлкі мен қалжыңды жақсы көрем. Кейде көңіл күйім болмаса да, жұмысқа ондай түрмен келмеуге тырысамын. Көңіл-күй деген – адамның өзі жасап алатын дүниесі. Үй ол үй, ал жұмыс – үнемі барғың келіп, өз орныңдай көретін жер болуы керек».
Ұлдай барлық еңбегін, тынымсыз жұмысын қызы үшін жасағанын айтады. «Қызым кішкентай болғанда оқуға кеттім, сосын жұмысқа орналастым, – дейді ол. – Ол кезде ұялы телефон деген жоқ. Түнде жұмыстан шығып, қызымның дауысын есту үшін сөйлесу пунктіне жүгіріп баратынмын. Ол жылайтын, ал мен бекем болуға тырысатынмын. Мұның бәрі соның болашағы үшін еді. Қызым ештеңеден таршылық көрмесе екен, жақсы білім алса екен, армандай білсе екен, өмірі менікінен жарқын болса екен дедім. Біз – еңбек өтілімін жоғалтып аламын деп қорқып өскен ұрпақпыз. Қазір бәрі басқаша ғой — жұмыстан шығып, жаңасын табуға болады. Ал бұрын ондай болмаған. Сол үшін де көп еңбек еттім».
Бүгінде Ұлдайдың қызы 26 жаста, Ақтөбеде тұрып жатыр және анасын өз қамқорлығына алған. «Мен оны ешқашан еркелеткен емеспін, – дейді Ұлдай. – Есесіне қазір өзі мені еркелетеді. Қызым бәрін түсінеді».
Жылдар бойы жинаған тәжірибесінің арқасында Ұлдай көп әріптесіне бейресми тәлімгер болып кеткен. Ең қатты мақтан тұтатыны – білгенін жастармен бөлісе алатыны.
«Мысалы, менімен бірге жұмыс істеп жүрген Диана деген қыз бар. Жасы жиырма алтыда. Мен оған «Бір орында отырма. Білім ал, машинистка бол, не басқа мамандықты меңгер, жас кезде мүмкіндікті бос жіберме» деп айттым. Қазір мүмкіндік көп қой. Онлайн-курс дейсің бе, тағылымдама дейсің бе – бәрі бар. Энергия бар кезде пайдалану керек», – дейді Ұлдай.
Ұлдайды шахтаға келіп жатқан әйелдер саны көбейіп жатқаны ерекше қуантады. Қазіргі қыздардың ештеңеден қорықпайтыны, оқуға көңіл бөлетіні және батыл қадамдар жасайтыны Ұлдайды шабыттандырады екен.
«Қаласаң, тағылымдаға кел, мен саған бәрін оп-оңай үйретемін. Бастысы – ынтаң болса болғаны. Біз де кезінде ауыр жұмыстан бастағанбыз. Мен үнемі жұмыстың ауырынан бастағанда ғана ақшаның қадірін түсінесің деп айтып отырамын. Өз күшіңмен тапқан табысыңа шын мәнінде мақтанышпен қарайсың. Бұрын біз аз едік. Ал қазір жастар келіп жатыр, қыздарымыз өте пысық, ештеңеден қорықпайды. Бұл қуантатын жағдай. Біздің жұмыс оңай емес, бірақ абыройлы. Ең бастысы – бір орында тұрып қалмау керек».
Жұмыс қаншалық ауыр болса да, Ұлдайдың жүрегінде қарапайым, жүрекке жылы арман бар. «Кеңірек пәтер алғым келеді, – дейді ол. – Әзірге біресе той, біресе немере, біресе несие деп ақша жинай алмай жүрмін. Қазір бір бөлмелі пәтерде тұрамын. Ал мен кең, барлық дүнием сыйып тұратын үйді армандаймын. Машина да алғым келеді, себебі қалада онсыз қиын».
Егер әлемнің кез келген нүктесіне баруға мүмкіндік туса, Ұлдай теңіз бен жағажайды емес, мүлде бөлек мекенді таңдар еді. «Мен басқа бір әлемге барғым келеді. Мысалы, Антарктида. Мұз, қар, тыныштық. Ол жақта адам өмірдің мәнін басқаша түсінетін сияқты», – дейді ол.
Ал өмірлік басты қағидасы туралы сұраққа Ұлдай қысқа, бірақ өте анық жауап береді: «Адам мейірімді болу керек. Егер қатал болу қажет болса, қатал бол, бірақ бәрібір мейірімнен айырылмау керек. Адамдармен адамша сөйлесу керек. Өйткені олармен қаншама жыл бірге жұмыс істейсің ғой.
Суреттер: Жания Фазылова
