Альпинист Ада Молгачева: «Тау бәріне ортақ»

Перизат Кәрімқұл

5 cәуір 2023

Алматыға жасөспірім кезімде көшіп келдік. Басқалар сияқты алып тау мені де тамсандырды. Студенттік шақта достарыммен тауға шығатынбыз. Ол кезде дайындық та жоқ, қауіпсіздікке де аса мән бермейтін едік.

Альпинизммен айналыса бастағанда жасым 23-те еді. Үш жасар қызым бар, күйеуім мен ата-анамыз қолдап, достарымның нұсқауымен федерация жанындағы альпинизм секциясына жазылдым. Жарты жылдай уақыт жаттығу мен дайындыққа кетті: стадионда жүгіріп, биікке өрмелеп, құрал-саймандармен жұмыс істеуді үйрендік. Содан кейін ғана алғашқы биігіміз – Пионер шыңына шықтық.

Альпинизм басқа спорт түрлеріне ұқсамайды. Әдепкі спортта қарсылас бар, оның сізбен жынысы бір. Ал альпинизмдегі қарсылас – тау. Тауға сен еркексің бе, әйелсің бе, бәрібір. Сондықтан әйелден де, еркектен де бірдей дайындық талап етіледі.

Қазақстанда әйел альпинистер көп. Бір кездері әйелдерге қиындау болатын. Оған себеп – 1974 жылғы Ленин шыңында болған трагедия. Сегіз әйелден құралған команда ауа райының күрт бұзылуынан таудан түсе алмай, көз жұмған еді. Содан кейін ашық айтылмаса да, командалық жорықтарға әйелдерді қоспауға тырысқан дейді. Десе де әйелдер жаттықтырушы, нұсқаушы бола алатын. Қазір де Наталья Сальникова, Полина Аубакирова сияқты нұсқаушы әйелдер баршылық.

 

Эверестке шыққан алғашқы қазақстандық әйел Людмила Савина тұғын (1997 жылы). Светлана Шарипова сегіз мыңдық үш шыңға көтерілді. Қазіргі күні Қазақстанда Светланадан асып түскен альпинист әйел жоқ.

Спорттық тұрғыдан қарағанда мен шыққан шыңдар аса қиын деп есептелмейді. Қарапайым адамға, әрине, ауыр болуы мүмкін. Ленин шыңы, 5А маршруты сияқты шыңдарға көтерілдім, алайда оларды үлкен жетістік деп айта алмаймын.

Альпинистер шыңды бағындыру деген сөзді ұнатпайды. Біз жай ғана тауға барып қайттық, шыңға шықтық дейміз. Өйткені тауды бағындыру мүмкін емес. Біз оның биігіне шығып, біраз тұрдық, одан бізге бағынған тау жоқ.

Шыңға шыққанда кеудемді керемет сезім кернейді деп айта алмаймын, биікте тұрғанда бәрін дұрыс ұйымдастырып, төменге түсу жайлы ойлаймын. Өйткені альпинизмде бастысы биікке шығу емес. Таудан аман-есен түсіп, базаға қауіпсіз жету өте маңызды. Бәлкім қазір нұсқаушы болғандықтан болар, бар назарым – командада. Олар өзін қалай ұстады, қандай қателіктер жіберді, соған мән беремін. Сондықтан кейінгі кезде тауға педагог ретінде барамын.

Тау – менің стихиям. Тауда өзімді өте жайлы сезінемін. Әсіресе физикалық формаң жақсы болғанда бәрі басқаша сезіледі. Дайындықсыз шыққан бір бөлек, ал тәжірибе жинап, жаттығып шыққан тіптен бөлек. Тауға шығуды енді бастағанда қатты шаршайсың. Шаршаған соң зейінің нашарлайды, айналаға мән бермейсің. Бар байқайтының – алдыңда кетіп бара жатқан адамның аяғы. Ал денеңді шынықтырып, дайындықпен шыңға шыққанда бәрі басқаша сезіледі. Жан-жағыңа тамсана қарайсың, ауаны сезесің. Бұл кітап оқумен парапар: бала кезде қиналып оқыған кітаптан есейгенде жаңа мағына, қызықты ой табатының сияқты.

Барлық альпинист Эверестке шығуды армандайды деп айта алмаймын. Эверест бүгінде өте коммерцияланып кеткен жоба. Ал спорттық альпинизм тұрғысынан Эвересттен де қиын, қызықты маршруттар өте көп. Жалпы альпинизмде биіктік емес, маршрут маңызды.

Тау мінезіңді қалыптастырады, шыңдайды. Шыдамды, төзімді бола түсесің. Қанша қиын болса да, биікке қарай жүре бересің. Өзіңді қамшылап, өзіңмен күресесің. Өзіңді жеңсең, қолыңнан келмейтін нәрсе жоқ екенін түсіне бастайсың.

Әр маршруттан кейін талқылау өтеді. Онда тауда әр адамның өзін қалай ұстағаны, қандай қателік жібергені айтылады. Мұндай талқылау адамның психикасын тексеруге арналған. Өйткені осындай әр кездесуден кейін сен физикалық тұрғыдан ғана емес, психикалық тұрғыдан да мықты бола түсесің. Себебі тауда бұдан да қиын, қауіпті жағдай туындауы мүмкін. Сен соның бәріне дайын болуың керек.

Тау ешкімді бөтенсінбейді деп ойлаймын. Тауға әркім әрқалай келіп, іздегенін табады. Әндерде, әдебиетте тау тек таңдаулы адамдарға арналған деп жиі айтылады. Бірақ меніңше, олай емес.

Тауда жүргенде бойыңда қорқыныш болуы керек деп ойлаймын. Өйткені қорқуды ұмытсаң, сыни ойлауды да ұмытасың. Қауіп-қатерді алдын ала болжап, бәріне дайын болуың керек. Әйтпесе жөнсіз эйфорияға түсіп, өміріңе төнген қауіпті байқамауың мүмкін.

Өзім өте сақ адаммын. Нұсқаушы болғандықтан да шығар, қарамағымдағылар үшін уайымдаймын, қорқамын. Өйткені кез келген қауіпті қимыл қандай салдарға әкелуі мүмкін екенін түсінемін.

Бірде екеу болып тауға шықпақ болдық. Қасымдағы адам аяқ астынан жағдайы нашарлады: не жоғары, не төмен жүре алмайтынын айтып айқайға басты. Маған ешқандай эмоция білдіруге болмайтын еді, өйткені жағдайды ушықтырып алуым мүмкін. Олай бола қалса, екеуміз де таудан түсе алмайтын едік. Әйтеуір аман-есен төменге түстік. Бірақ іштей қатты қорықтым.

Альпинист достарыңның қатары сиреп бара жатқаны жаныңа батады. Геннадий Дуров, Александр Чечулин, Мұрат Өтепбаев… Олар жайлы жаңалықты естігенде еш сеңгің келмейді. Үмітіңді үзбеуге тырысасың. Көбінің денесі тауда қалып кеткендіктен, қайтып келердей көрінеді.

Жалпы қауіпті спорт түрінде адамдар әріптесін құтқару үшін бәрін жасауға дайын. Мысалы, спортшылардың жүрек-өкпе реанимациясын 15 минут емес, одан да көп уақыт, тіпті 1 сағаттай жасағаны туралы естігенбіз. Мұны көмек көрсетіп жатқан адамның өз психикасын құтқару үшін жасаған амалы деуге болады. Қолдан келгеннің бәрін жасадым деп өзін сендіру үшін. Өзіңе кінә арту – құрдымға сүйрейтін тұзақ іспеттес.

Бұрын ІТ саласында жұмыс істедім, қазір де осы салада сабақ беремін. Кеңседе жұмыс істеген кезімде демалыс күндері міндетті түрде тауға шығатынмын. Біреу үйде жатып демалғанды ұнатады. Ал мен үйде болсам, керісінше, одан бетер шаршап кетемін. Тауға шығып, таза ауада жүріп қайтпасам, демалғандай болмаймын. Сондықтан да негізгі жұмыс орным – альпинизм мектебі. Өзімді альпинистен гөрі нұсқаушымын деп есептеймін.

Алматылықтар тауға шығуға қызықты фитнес ретінде қараса деймін: жұмыс күндері жаттығып, демалыста тауға шығасың. Ал шын қызыққан адамдар өмірін альпинизмге арнап, биік шыңдарға шығуға дайындалса болады.

Суреттер Ада Молгачеваның жеке мұрағатынан