Гендерлік таптаурындарсыз білім алу және мансап құру: «әйелдерге тән емес» мамандықтарды таңдаған бойжеткендердің хикаялары

Перизат Каримкул

8 сәуір 2025

Мен бала кезімнен әскери қызметкер болуды армандадым, бірақ әкем бұл мамандық ер балаларға көбірек «жарасады» деп санайтын. Анам болса, мені қолдап: «Қаласаң – бар», – деді. Тоғызыншы сыныптан кейін ата-анам таңдауымды қабылдап, еш қарсылық білдірмеді. Шыны керек, мені әскери салаға мына нәрсе қызықтырды деп нақты айта алмаймын – әскери адамдардың формасы ұнайтын, мойындаймын. Әрине, бұл жұмыстың қиын екенін түсінетінмін, бірақ бұл мені қорқытқан жоқ. Қарағанды қаласындағы әскери оқу орнына тапсырмақ болғанда, ол жерге тек 11-сыныптан кейін түсуге болатынын білдім.

Бақытыма орай, мектепте «Жарқын болашақ» бағдарламасы туралы естідім. Осы мүмкіндікті пайдаланып, Петропавлға МАИ мамандығын игеруге бел будым. Әрине, бұл менің арманымдағы мамандық емес, бірақ өте жақын сала. Оған қоса болашақта қосымша білім алып, өзім қалаған салада жұмысымды жалғастыра аламын. Қазір қай салада қызмет еткім келетіні жайлы нақты шешім қабылдадым, бірақ болашақта әскери салаға да баруым мүмкін.

Күн сайын жаңа әрі қызықты дүниелерді үйренемін – мысалы, заңдар мен баптарды оқимын. Мектеп бағдарламасы мені аса қызықтырмайтын, ал колледжде керісінше, мүмкіндігінше көбірек білім алуға тырысамын. Мұғалімдер де өте түсінікті етіп түсіндіреді. Үш жыл ішінде жақсы білім алып, практикаларға қатысып, тәртіпке берік болғаным үшін бірнеше грамотаға ие болдым – бұл да, әрине, әрі қарай дамуға ынталандырады.

Біздің топта 25 шақты студент бар, олардың ішінде тек екеуі қыз, қалғаны – ұлдар. Бірақ мен үшін ұлдармен оқу қиын емес. Бірінші курста төрт қыз болған едік, бірақ түрлі себептермен екі қыз оқудан шықты. Басқа топтарда да жағдай осындай – қыздар аз.

Менің ойымша, мамандықтарды «ерлердікі» және «әйелдердікі» деп бөлудің қажеті жоқ. Қазір бәрі бірге жұмыс істейді, және бұл – қалыпты нәрсе. Практика кезінде қыздар көбіне компьютерде жұмыс істеп, ал ұлдар тапсырмаларға шығып жүрді. Бірақ мен бұған қынжылмаймын. Кез келген тәжірибе болашақта пайдалы болады. Мысалы, мен хатшы болып жұмыс істедім және маңызды құжаттарды рәсімдеуді үйрендім. Бұл өте жауапты жұмыс, және оны меңгергеніме қуаныштымын.

Жоспарларымның бірі — жоғары білім алу, бірақ қайда түсетінімді әлі нақты шешпедім. Екі ойым бар: біріншісі – Петропавлда жұмыс істей жүріп, сырттай оқу. Екіншісі – Астана немесе Алматыдағы академияға түсіп, күндізгі бөлімде оқу. Әр нұсқаның өз артықшылығы мен кемшілігі бар, сондықтан қайсы маған көбірек пайдалы боларын ойластырып жүрмін. Бірақ нақты білетінім – жаңа жерлерді көріп, басқа қалаларды жақын танығым келеді. Петропавлда оқып жүргенімде мұражайларға, театрлар мен концерттерге бардық, бұл да көкжегіңді кеңейтуге көмектеседі. Қазақстанда өзіндік мәдениеті бар қала көп, сондықтан бар өміріңді бір жерде ғана өткізген дұрыс емес сияқты.

Қыздарға ерекше мамандық таңдаудан қорықпай, стереотиптерге бола өзіңе шектеу қойма деп айтар едім. Жүрек қалауын тыңдап, ештеңеге қарамастан алға ұмтылу қажет. Қазіргі заман қыздары өз істеріне адал болып, кәсіби даму жолында аянбай еңбектенсе, әлемді өзгерте алады деп ойлаймын.

Меніңше, егер негативке көңіл бөлмесең, кез келген мақсатқа жетуге болады. Негатив адамның күш-жігерін тауысып, алға жылжуға кедергі келтіреді. Бастысы – қорықпау және қиындықтардан тайсалмау!

Мен бала кезімнен дәрігер болуды армандадым, өйткені кішкентай кезімде жиі ауырып, ауруханадан шықпайтынмын. Осылайша дәрігерлер де мені танитын болды: мені көргенде «Доктор қыз келді» дейтін. Медицина туралы армандауға ешкім тыйым салған жоқ, әпкем де маған дәрігер мамандығы сай келетінін айтатын. Сондықтан 9-сыныпта «Жарқын Болашақ» бағдарламасы туралы білгенде, бұл мен үшін үлкен мүмкіндік екенін түсіндім. Оның үстіне, басқа қалада оқып, жетілгім келді. Ата-анам алғашында біраз күмәнданды, себебі мектепте аса үлгілі оқушы болмадым. Дегенмен бағдарлама бойынша Астанаға оқуға түстім, біраз сыныптасым осы мүмкіндікті пайдаланбағанына өкінді де.

Колледжде бәрі бірден мен ойлағандай бола қоймады. Алдымен фельдшер мамандығына түскен едім, бірақ ол мамандық маған ұнамайтынын тез түсіндім, өз болашағымды бұл кәсіппен байланыстырғым келмеді. Сол себепті тіс технигі мамандығын таңдадым. Маған бұл кәсіпте ұнағаны — зертханада өз бетімше жұмыс істеп, өз қолыммен адамдарға пайдалы заттарды жасай алатыным. Сондай-ақ бұл салада үлкен жетістікке жетуге болатыны да маған шабыт сыйлады.

Қазір маған тіс қаптамасына қатысты нәрсенің бәрін зерттеп, білген ұнайды. Бұдан бөлек біз саясат, құқық, коммуникация негіздері сияқты қосымша пәндерді де оқимыз. Мамандығыма деген қызығушылығым мен сүйіспеншілігім оқу үлгеріміме де әсер етті: мектептегі кезіммен салыстырғанда, колледжде әлдеқайда жақсы оқып жүрмін. Әзірге университетке түсу туралы нақты шешім қабылдамадым. Мүмкін, бір жыл жұмыс істеп, тәжірибе жинаған соң, сырттай оқуға түсермін. Болашақта Астана медициналық университетіне түсу жоспарымда бар, бірақ басқа да мүмкіндіктерді қарастырып көргім келеді.

Қуанышыма орай, маған ешкім «тіс технигі – ерлерге арналған мамандық» дегенді айтпады. Керісінше, барлығы қолдау көрсетті. Жеке өз басым жұмысты «ерлердікі» немесе «әйелдердікі» бөлгенді жөн көрмеймін.

Мысалы, полиция қызметкері да дәстүрлі түрде ерлерге тән мамандық деп есептеледі, бірақ бұл салада әйелдер де жұмыс істейді. Менің анам – Жаңаөзенде полиция капитаны. Сол сияқты, менің мамандығымды да ер немесе әйелге арналған деп бөлу дұрыс емес. Жұмысты гендерге байланысты бөліп-жару – әйелдер мен ерлердің құқықтарын шектеп, мүмкіндіктерін шектейді.

Өкінішке қарай, біздің қоғамда стереотиптердің күші әлі де жүріп тұр, соның салдарынан менің өңірімдегі кейбір қыздар ерте тұрмысқа шығып кетеді. Олардың оқуға түсіп, қалаған мамандықтарын таңдауға батылы жетпейді. 

Өзіне сенімсіз қыздарға айтарым – мамандық таңдау шешімі тек сізге тиесілі болуы керек. Ата-анаңыз таңдаған оқуға түскенмен де, болашақта өзіңе ұнамайтын жұмыспен айналысу қиын болады. Сондықтан өзіңе ұнайтын бағытты тауып, соған бар жаныңды салып, білім алу керек.

Сонымен қатар нақтв мақсат қоя білу маңызды. Егер не қалайтыныңды білмей жүргендей сезім туындаса, әуелі өзіңді қабылдап үйрену керек немесе психологтан көмек сұраған жөн. Меніңше, қыздар әлемді осылай өзгерте алады. Мысалы, анам маған: «Алдымен білім ал, содан кейін ғана басқа нәрселер туралы ойлан», – дейді. Мен онымен келісемін: егер қыздар оқып, дамып, өз кәсіптерін ашып, қоғамда белсенді болса, олар әлемге оң әсер ете алады. Қателесуден қорықпай, өзімізге сенуіміз керек. Бар құпия – осы.

Мен бастапқыда орыс тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі болуды жоспарлап, Ақтаудағы оқу орнына түскім келді. Бірақ «Жарқын Болашақ» бағдарламасы туралы білген соң, медицина саласына түсу жайлы ой пайда болды. Өйткені бала кезден не педагог, не дәрігер болуды армандайтынмын. Жаңаөзенде медициналық колледждер болмады, ал Ақтауда тек екі колледж бар еді. Осы мүмкіндіктен құр қалмау керек деп ойға келіп, грантқа өтінім бердім. Грантты жеңіп алғаным туралы хабар келгенде, бір жағынан қуандым, бірақ екінші жағынан күмән мен қорқыныш болды. 

Алдымен дантист мамандығын таңдадым, бірақ кейіннен тіс технигіне ауыстым. Себебі тіс технигі мамандығы үшін колледж жеткілікті, ал дантист болу үшін университетке түсіп, жоғары білім алу қажет. Тіс технигі оқуын 2–3 жылда аяқтауға болады, ал тіс дәрігеріне кемінде 4 жыл оқу керек. Осылайша, мен бір жыл үнемдеп, жоғары оқу орнында дантист мамандығын оқып, болашақта екі мамандықты қатар алып жүре аламын. Себебі менің үлкен арманым – стоматологиялық клиникамды ашу. Бұл мақсатқа жету үшін екі мамандықтың да көмегі тиеді.

Қазіргі уақытта біз негізінен теорияны оқып жатырмыз, ал практикалық сабақтар енді басталады. Өзіме ұсақ бөлшектермен жұмыс істеген ұнайды, оған қоса бұл ұсақ моториканы дамытады. Сондай-ақ бұл мамандық табандылық пен ұқыптылықты қажет етеді.

Кейде «тіс технигі – ер адамдарға арналған кәсіп» деген пікірлерді естимін. Неге олай ойлайтынын түсінбеймін, өйткені меніңше, ерлерге де, әйелдерге де кез келген кәсіпті меңгеруге болады. Біз әуелі топта тек екі қыз едік, қалғаны ұлдар болатын. Кейін тағы үш қыз қосылды, қазір 19 студенттің бесеуі қыз.

Кейде болашағыма қатысты уайымдайтын кездер болады. Себебі оқуымды аяқтаған кезде небәрі 18 жаста боламын. Астанада қалып, осында жұмыс істегім келеді, бірақ бұл – үлкен қала, өзімді-өзім қамтамасыз ете аламын ба деп алаңдаймын. Ата-анама салмақ салғым келмейді. Ақтауға қайтып, сол жақта жұмыс істесем бе деп те ойлаймын. Бірақ бұл жақта да жақын адамдарымды таптым, жақсы достарым бар, соларды да қимаймын. Алдымда үлкен жауапкершілік тұр: отбасым мені қолдап, болашағыма үміт артып отыр. Сондықтан кейде уайымға берілемін, бірақ өз мамандығымды жақсы меңгеріп кететініме сенімдімін.

Менің мақсатым – оқуымды жақсы аяқтап, жақсы жұмыс тауып, мансап жолында дами түсу. Басқа қыздарға айтарым: егер өз бағытыңызды анықтап, жүрегіңізбен қалаған мамандықты таңдасаңыз, сол салада үздік болуға ұмтылыңыз. Артық уайымға берілмей, өзіңізге сеніңіз.

Ең бастысы – өз таңдауыңызға берік болыңыз. Оқуды ерлерге де, әйелдерге де бірдей мүмкіндік ретінде қарастырыңыз. Қазіргі таңда өзіңді дамытуға мүмкіндік көп, ал ескі көзқарастарға бола олардан бас тарту – үлкен қателік.