Айзере Малайсарова

26 мамыр 2023

Алматы облысы, Жетіген ауылында дүниеге келдім. Жаңасібірден, Украинадан, Мордовиядан келген ата-бабаларымның кейбірі Қазақстанға Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін қоныс аударған екен. Атамның апайы Сібірдің климатына шыдамай, қатты ауыра беріпті. Сондықтан атам апайымен бірге Алматыға келіп, осында қалған.

Отбасымның Ресейге қатысы жоқ. Ағам қазақша жақсы сөйлейді, апайым жақсы түсінеді әрі сөйлей алады, ал мен тіл білімімді дамытып жатырмын. Өзімді қазақстандықпын деп есептеймін. Ауылда өскендіктен қазақ достарым көп болды. Әркім өз тілінде сөйлегенмен, бәрі бір-бірін жақсы түсінетін – бала кезде мұның түк қиындығы жоқ. Әжемнің көршілері – Қарақалпақстаннан келген отбасы. Мереке күндері бізге әрдайым бауырсақ пен шелпек әкеліп беріп тұратын. Әжем де православ мерекесі күндері дайындаған асын бөлесетін. Бұл – көршілер арасындағы достық.

Қазақ сыныптарының балалары: «Ресейге қайт, сен орыссың» деп айтқан сәттер де болды. Мен болсам, «Неге? Мен осында тудым ғой!» деп түсінбейтінмін. Ойымда: «Мен кіммін?», «Мұнда не істеп жүрмін?» «Неге осындамын?» деген сұрақтар туындайтын. Әке-шешемнен сұрасам, олар: «Отаның – Қазақстан» деп жауап беретін.

Алматыда тұратыныма қуанамын, өйткені өзімді таныс болмаса да жақын адамдардың үлкен отбасында жүргендей сезінемін. Алматыда кез келген адаммен немесе сатушымен еркін сөйлесіп кететініміз ұнайды. Олар саған көмектесіп қана қоймай, жақсы сөз айтып, кейде тіпті кішігірім сыйлық беріп кетеді. Мұндай барлық елде бола бермейді.

Жолдасым – украин. Некеге дейін екі жыл Алматыда тұрдық. Оған Қазақстанда жылына 180 күннен артық болмайтын еді. Туыстарын көптен көрмегендіктен, еліне қайтуды ұсындым. Бір айдан кейін өзім де бардым, некемізді Украинада қидық.

Киевте екі жыл, ал Мариупольде бес жыл тұрдым, сондықтан өзімді Мариуполь тұрғынымын деп айта аламын. Есеюдің негізгі кезеңін осы қалада өткіздім. Мариупольге Қазақстаннан адам сирек көшіп барады. Өзімді экзотика сияқты сезіндім. Айналамдағылар тұрмыс-тіршілігіміз, мәдениетіміз, салт-дәстүріміз туралы сұрақ жаудыратын. Орысша таза сөйлеймін деп ойлап жүрсем, акцентім де өзгеше екен.

Экзотизацияның ыңғайсыз жақтары болды: ортаға сіңіп кете алмайсың, бөтенсіп жүресің. Ассимиляцияға түсіп, сол жердің адамы болып кеткім келген кез де болды. Алайда жоғалтқым келмейтін қазақстандық жан-дүниемнің бір бөлшегінен айырылып қалуым мүмкін екенін түсіндім. Қазір қайда барсам да, өзімді қазақстандық, алматылық деп сезінемін.

Соғыс басталғаннан кейін тұлғам толық қалыптасты. Бәрі түсінікті болды. Саяси процестерге көбірек араласа бастадым, ақпарат көздерін де ажырата бастадым. Қазақстан қоғамының саяси процестердегі рөлін қабылдап, оянып жатқанын байқаймын. Қазақстандықтар арасынан: «Дауысымның маңызы бар, мен таңдай аламын, әсер ете аламын» деген, Украина халқының рухына тән сөздерді жиі ести бастадым. Украина халқы елдің ілгерілеуіне үлкен үлес қосып, саясатқа көңіл бөлмеу неге әкеп соғатынын біледі. Менің ойымша Қазақстан да өз бостандығын қайтарып, осындай позицияға қарай бет алған сияқты. Қазақ еркін адам екенін ұмытпау керек.

АҚШ-та, Аустралияда, Украинада тұратын түрлі этнос өкілдері өздерін америкалықпын, австралиялықпын, украиналықпын деп санайды. Мен де Қазақстанда туған славян екеніме қынжылмаймын. Бірақ қазақ тілінде еркін сөйлесе алмайтындығым үшін ұяламын, өзімді кінәлі сезінемін. Қай елде тұрсаң, сол елдің тілінде сөйлеу маңызды. Алайда Қазақстанда әлі де көршінің империялық ықпалы бар. Мен Кеңес Одағы мен оның салдарының, күштеп орыстандырудың нәтижесімін.

Менің ойымша, әрбір қазақстандық Ресей империясының мұндағы өмірге қаншалықты ықпал еткенін түсінуі керек. Жантүршігерлік қасіреттерді – ашаршылықты, соғыс жылдарын, халықтарды депортациялау, қазақ зиялы қауымын жою, ГУЛАГ, Степлаг және «АЛЖИР» лагерлері, Семей полигоны, орыс тілін күштеп енгізуді мойындау керек. Қазақстанның Ресейдің бөлігі ретінде қабылданғанын және әлі күнге дейін қабылданып келе жатқанын мойындау керек. Көп қазақстандықтар мұны ұмытқысы келетін сияқты.

Адамның ішкі хал-жағдайына байланысты оның бірнеше ұлттық келбеті болуы мүмкін деп ойлаймын. Украиндық ұлттық келбетім еркін әрі батыл. Тіпті «вільна» («еркін» сөзі) деген татуым бар, ол маған күш береді. Қазақстандық ұлттық келбетіме ауысқанда ішімде қайшылық туындамайды. Қонақжайлықтың әлсіз жағы болса да, бұл келбетім жылы, көпшіл. Инстаграмда орысша жазамын, арасына қазақша сөздерді қосып қоямын, анда-санда украин тіліне ауысып кетемін. Ұлттық келбеттерім қай елдің процестері жайлы жазып жатқаныма байланысты кезекпен қосылып, өшіп отырады.

Ұлттық келбетті қалыптастыру жолын шығармашылық құндылықтардан іздеген жөн деп ойлаймын. Өзіңнің де, өзгенің де қамын ойлау, тарихтың сол күйінде қабылдау, демократиялық қоғам құру. Қазақстандықтардың құндылықтары деп ата-бабаларынан қалған еркіндік пен ерік-жігерді айтар едім, өйткені бұл – көшпелі, батыл және мықты халық. Жақын туыстық қарым-қатынасты сақтау дәстүрі ұнайды – сыбайлас жемқорлық пен ішінен ықпал ету тұрғысынан емес, қоғамның жақындығы, жылылығы мен бір отбасыға ұқсауы жағынан.

Үкімет ұлттық келбетті қалыптастыруға үлес қосатынына күмәнім бар. Әр азамат өзінен бастаса болады. Жақсы курстар мен тегін материалдар көп, ең болмағанда қазақ тілінің негіздерін үйренуге мүмкіндік жеткілікті. Компаниялар қазақ тілін оқуға жағдай жасап, қызметкерлерді ынталандырып қойса болады. Көр соқыр сияқты жүрген кезім есімде: себеп-салдар байланысын түсінбейтінмін, саясатқа да араласпайтынмын. Ең бастысы – қызығушылық таныту, оқуды жалғастыру, теріс қарамау.

Студент кезімде Қазақстаннан біржола кетуді армандайтындар көп еді, қазір ондайды аз еститін болдым. Қазақстанда қалып, елді дамытуға саналы түрде бел буғандар көп. Қазақстандықтардың ортақ ұлттық келбетіне сенемін. Болашағымыз бірлікте, ортақ мүдде мен елге қалай көмектесуге болатынын аңғаруда жатыр. Ағылшын тілі пәнінің мұғалімі болсаң, еліңнің ағылшын тілінде сөйлейтін, озық мемлекет ретінде танылуы үшін сабақ жоспарын жақсылап тұрып әзірлейсің. Футболшыларды жаттықтырсаң, еліңді таныту үшін жұмысыңды жақсы істейсің. Өнерпаздарымыз әлемдік деңгейге шығып жатыр. Әр қазақстандық өз өнімін күшті қылып шығарып, ел брендін жақсарта алады. Шығармашылық белсенділік басымызды қосады.

Безендірген: Жаңыл Мұхтарқызы