CAREER

Тәжірибенің болуы міндетті: студенттердің жұмысқа орналасу жайындағы айтқан әңгімелері

Ресми дерек бойынша, Қазақстандағы жастардың 96 пайызы жұмыспен қамтылған. Алайда, бұл олардың әрқайсысы жалақысы жақсы және болашағы бар қызметте деген сөз емес. Өкінішке орай, жағдай көбіне керісінше. Manshuq авторы Меруерт Жолдыбай жұмыс іздеудегі өзінің тәжірибесін бөлісіп, әр түрлі қаладан келген студенттермен әңгімелесті. Сондай-ақ жұмыс тәжірибесі мүлдем болмаған жағдайда қалай әрекет ету керегін түсіну үшін сарапшының кеңесін алды.

Меруерт Жолдыбай

Мен 20-дамын және менің жасым үшін айтарлықтай алуан түрлі жұмыс тәжірибем бар – жастардың классикалық тәжірибесі саналатын промоутер болып қосымша ақша табудан бастап, фрилансер мен блогердің көмекшісі болдым. Алайда, төрт жұмысымның ешқайсысы ресми болмады, яғни мен алданып қалу қатері болса да, тәуекел етіп жұмыс істедім. Менің ойымша, осыған байланысты студенттердің көпшілігі кассир, курьер, кеңесші болып жұмыс істеуге мәжбүр – мамандығы бойынша болмаса да, бұл ресми жұмыс. Өйткені, барлығы бірдей оқуын бітіргенше ата-анасымен бір үйде тұрмайды, бірақ өзін қалай да қамтамасыз ету керек.

Жұмыс іздеу мен үшін әрқашан үлкен күйзеліс болатын, өйткені қанша талпынсам да, жұмысқа қабылдамай қойды. Мен HeadHunter қолданбасын инстаграм таспасынан гөрі жиі айналдырып, кемінде үш жыл жұмыс тәжірибесін қажет етпейтін ең болмаса бір жұмысты табуға тырыстым. Күш-қуатым мен ынта-жігерім бар сияқты, бірақ ешкім жұмысқа алмайды.

Жұмыс тәжірибесі жоқ адамды барлық жерде елемейтін болса, бұл тәжірибені қайдан аламын? Тығырықты жағдай

Жұмысқа байланысты есімде қалған және мен үшін ең ауыр оқиға - бірінші жұмыс күнінде жұмыстан шығарылуым болды. Ол кезде мен дизайнмен айналысып жүрдім, ал бастық менің бұл салада білімім жоқ екенін білетін. Бірінші рет кішігірім қателік жібергенім үшін мені бірден жұмыстан шығару туралы шешім қабылдады. Яғни, менің тәжірибем болуға тиіс немесе мен бірінші күннен бастап тәжірибелі қызметкерлермен бірдей жұмыс істеуім керек болды. Менің бұл жағдайға байланысты әлі де көп сұрағым бар, бірақ жауабы жоқ.

Екінші қызықты оқиғаға келсек, мен ассистент болып жұмысқа орналастым, бірақ менен SMM маманы міндеттерін орындауымды сұрады: контент-жоспар құру, пост дизайнын жасау және сонымен бірге 24/7 байланыста болу міндеті жүктелді. Шындығында бұл бірнеше адамның міндеті. Жұмыс берушілер студенттердің босаңдығын пайдаланып, ашықтан-ашық қанаушылық жасайтын жағдай көп кездеседі.

Бір жағынан, мұның жастарға тигізетін пайдасы да бар – олар өздерін әртүрлі салада сынап көреді. Дегенмен, жұмысыңды тәжірибелі адамның көмегінсіз маман деңгейінде орындауыңды талап еткенде, қай салада болмасын қолымнан түк келмейді деп ойлай бастайсың. Әр нәрсенің басын бір шалып жүрген, білімі таяз әлдебір оркестр-адамға айналғандай боласың.

Ұлпан Жарылқасын

Шымкент:

Мен Шымкентте тұрамын, ал Алматыда оқимын. Карантин кезінде қашықтан оқуға көштік. Сәйкесінше, туған жерімде тұрып жатқаныма бір жыл болды, қазір осы жерден жұмыс іздеп жүрмін. Мен біліміме байланысты әртүрлі жұмысқа тұруға өтініш бердім, бірақ жұмыс берушілер әрқашан сенен құтылуға себеп табады. Негізінен, онлайн оқу тоқтатылса, мен кез келген уақытта кетіп қалуым мүмкін деген сылтаумен жұмысқа алмайды. Бұл ақымақтық, өйткені белгісіз мерзімге жұмысқа тұратындар жастар ғана емес. Қызметкердің ойламаған жерден өз еркімен жұмыстан шықпайтынына ешкім де кепілдік бермейді.

Менің қаламда өршіл жастарды ешкімді құшақ жая жұмысқа алмайтынын түсінгеннен кейін ерлердің аяқ киімі дүкеніне SMM менеджері қызметіне түйіндеме жібердім. Менің міндетіме бұған қоса касса жүргізу де кіретінін білгенде қатты таң қалдым! Айтпақшы, бұл қызметтің жалақысы аз болғандықтан, одан бас тартуыма тура келді. Көп жағдайда жұмыс берушілер принципсіз студенттерді кадрларға төленетін ақшаны үнемдеу мүмкіндігі деп қарастырады және бұл өкінішті.

Қазір мен жұмыс іздеуге тырысуды қойдым, одан да уақыт болған кезде өз дағдыларымды жақсарту туралы шешімге келдім. Бос отырмай, фрилансқа барамын. Өзімді жұмыспен қамтығанда мұндай жағдайға тап болмаймын деп үміттенемін.

Карина Абат

Алматы:

Университеттегі кезекті оқу жылын аяқтаған кезде, жұмыс іздеу туралы ойлана бастайсың. Мен үшін жұмыс іздеу әрқашан күйзеліске толы. Жұмысқа 19 жасымда кірдім, ол кезде жоғары оқу орнында физик-технолог мамандығы бойынша оқитынмын. Әрине, бұл саладағы қандай да бір тәжірибе туралы әңгіме болған жоқ.

Сондықтан негізінен жастар жұмыс істейтін позициялар: даяшы, сатушы-кеңесші, байланыс орталығының операторы болып жұмысқа тұруыма тура келді

Бірақ мен сол сатушы-кеңесші қызметіне кіргенге дейін тозақтың барлық шеңберінен өттім. Жұмыс іздеуде ең жиі кездесетін нәрсе – жұмыс берушінің мүлдем елемеуі. Сен жұмысқа тұруға өтініш бересің, түйіндеме жібересің, бірақ жауап жоқ.

Тағы бір мәселе – көптеген компанияда жұмыс тәжірибесінің болуы талап етіледі. Түйіндемеде мен студент екенімді, бірақ дамуға және компанияға үлес қосуға дайын екенімді әрқашан анық жазамын. Олар басын изейді де, еңбек жолын енді бастап келе жатқандарға бір нәрсе үйретумен әуреленуге уақыт жоқ деп сыпайы жауап береді. Яғни, олар сәнді киім бутигіне жұмыс тәжірибесі бар 18-20 жасар кеңесшіні алғысы келеді. Осындай сәттерде мен үнемі өз-өзіме: «Егер мен мектепті енді ғана бітірген болсам, қандай жұмыс тәжірибесі туралы әңгіме болуы мүмкін?» деген сұрақ қоямын. Егер мені еш жерге жұмысқа алмаса, мен қалайша жаңадан бастаушы болмаймын?

Тіпті қазір журналистиканы таңдап мамандығымды ауыстырсам да және бұл салада жұмыс табу оңайырақ болып көрінсе де, мен компаниялар жай ғана хатыма жауап беруге құлықсыз болатын жағдайларға тап болып отырамын.

Анастасия Болтовская

Өскемен:

Жұмысқа байланысты мені қынжылтатыны – ресми түрде жұмысқа қабылдау жоқ. Атап айтқанда, бұл мен тұратын қаладағы 21 жасқа дейінгі барлық жастарға қатысты. Екінші маңызды мәселе, студенттің немесе оқуды бітірушінің еңбек биржаларында жұмысқа тұруы іс жүзінде мүмкін емес, барлық жерде үш жылдан астам жұмыс тәжірибесінің болуын талап етеді.

Жөні түзу жұмыс берушілерді табудан гөрі, таныс арқылы жұмысқа тұру оңайырақ

Егер нақты SMM саласын алатын болсақ, Өскеменде жұмыс күшінің жиі-жиі құнсыздануына тап боласың. Қызметіңді лайықты бағалайтын адам аз, мұның өзі мамандығың бойынша жұмыс істеуге зауқыңды түсіреді. Мен жергілікті агенттікте маркетолог болып жұмыс істедім, менің міндетіме бес (!) түрлі салада аккаунт жүргізу кіретін, ал бүкіл еңбегім бар болғаны 120 мың теңгеге бағаланды. Қазір мен өз мамандығыма мүлдем жанаспайтын, толық емес жұмыс таптым, бірақ табатын табысым одан әлдеқайда көп.

Кейіпкерлердің хикаяларын оқи отырып, мен сюрреалистік картинаға енгендей болдым: міне, олар – күш-қуатқа, идеялар мен қазіргі заманғы көзқарастарға толы дайын кадрлар. Олар жаңа піскен нандай үлкен сұранысқа ие болуға тиіс, бірақ жастар ақша үшін арман-мақсатын қойып, өзіне ұнамайтын жұмыста тоқырауға мәжбүр.

Болашағыңа алаңдау да осыдан

Сонымен, жастар қайдан жұмыс іздеуі керек? Тәжірибең болмай жұмысқа қалай тұруға болады? Жосықсыз жұмыс берушілерді қалай анықтауға болады? Бұл сұрақтарға Terenoi компаниясының HR маманы Назым Әлиева жауап береді:

Жастар HeadHunter-тен басқа қандай платформалардан жұмыс іздей алады?

HeadHunter – жұмыс іздеудің мықты құралы екеніне келісемін, бірақ ол қазір аса маңызды емес.

· Одан басқа, жұмысты университет жанындағы мансап және жұмыспен қамту орталықтарынан іздеуге болады. Көптеген компаниялар мұндай орталықтармен ынтымақтастық жасайды. Университеттерде студенттер мен түлектерге компаниялардағы жедел жұмыс орындары туралы ішкі хабарлама тарату болуы керек.

· Екінші жолы – жақсы кәсіби LinkedIn желісі. Мұнда жұмыс тауып қана қоймай, сонымен қатар қажетті және пайдалы кәсіби байланыс орнатуға – өзіңізді қызықтыратын компанияларға жазылуға, олардың HR табуға және олармен тікелей байланысуға болады.

· Үшінші тәсіл – инстаграм. Мысалы, біздің компания инстаграмдағы таргет арқылы жедел бос жұмыс орындарын жарнамалайды. Бұл өте ыңғайлы, жылдам және оңай. Ең бастысы – өзіңізді қызықтыратын компанияның парақшасына жазылу және жаңартуларды қадағалау.

Тәжірибе болмаса да, жұмыс табу мүмкіндігін қалай арттыруға болады?

Егер адамның жұмыс тәжірибесі болмаса, бірақ ол өте ынталы, қызығушылық танытатын және өзін-өзі көрсету машықтары күшті болса, онда тағылымдамадан бастаған жөн. Содан кейін біртіндеп өсуге болады. Ең бастысы – өзіңізді жақсы жағынан көрсете білу.

Менің тәжірибемде мынадай жағдай болған: бір адам түйіндемесі бойынша лауазымға сәйкес келмейтін, бірақ оның ілеспе хатының шынайы жазылғаны соншалық, бұл үміткерге назар аудармау мүмкін емес еді. Онымен бетпе-бет әңгімелесіп, қандай адам екенін білуге деген ниет пайда болды. Сондықтан, тағы бір ереже – өзіңізді дұрыс таныстырыңыз және «Мен осында жұмыс істегім келеді, өйткені...», «Мен бұл лауазымға лайықпын, өйткені...» деген сөздеріңізді негіздеңіз. Соңында сөзіңізді фактілермен растауыңыз керек. Мысалы, «мынадай оқу курстарынан өттім» немесе «интернетте өз бетімше оқыдым» деп көрсетіңіз.

Жұмысқа тұрмас бұрын жұмыс берушіге қандай қарсы сұрақ қою керек?

· Ең алдымен, бұл компанияға жұмысқа орналасудың ресми екенін нақтылау маңызды. Көп нәрсе осыған байланысты. Мысалы, егер компания сізді бейресми түрде жұмысқа алса, онда сізге зейнетақы төлемдері мен медициналық сақтандыру есептелмейді. Сондай-ақ, ақылы еңбек демалысы болмайды және науқастық ақысы төленбейді. Сондықтан бұл бірінші дәрежелі сұрақ деп есептеймін.

· Екіншіден, жұмыс берушіден компания қызметкерлері үшін қандай мотивация жүйесі бар екенін сұраңыз. Бұл өте маңызды нәрсе, өйткені біз робот емеспіз және біз шаршау немесе ынтаның болмауы сияқты проблемаға тап болып отырамыз. Мысалы, біздің компанияда мұндай жүйе бар: егер қызметкер мамандандырылған кітаптарды оқып, белгілі бір тренингтерден өтіп, сонымен бірге мұны жұмысында қолданса, оның тиянақталған жалақысы біртіндеп көтеріледі. Дамуға ұмтылысты ынталандыру өте маңызды.

· Үшіншіден, компанияның белгілі бір құндылықтары мен дәстүрі бар-жоғын біліңіз. Олар салауатты корпоративтік мәдениетті дамытады.

· Менен қосымша кеңес: сұхбатқа бармас бұрын компанияның тарихы мен құндылықтарын зерделеңіз. Алғашқы кездесуге дайындалу керегін назардан тыс қалдырмаңыз. Ақырында, іріктеуден өтпей қалған жағдайда, ешқашан үміт үзбеңіз. Есіңізде болсын, әрқашан жаңа күш пен дағдыларға ие бола отырып, қайтадан өтініш беруге болады.

Мұқаба: Азиза Киреева

This project is supported by a grant provided by the U.S. Embassy in Nur-Sultan, Kazakhstan. All opinions expressed are those of the author and do not necessarily reflect those of the U.S. Government or the U.S. Mission to Kazakhstan.

Данный проект реализуется с помощью гранта от Посольства США в Нур-Султане, Казахстан. Мнения, выраженные в материалах, принадлежат их авторам и не обязательно отражают точку зрения Правительства США или Дипломатической Миссии США в Казахстане.

Материалы по теме:

История казахстанки, которая училась в университете Лиги плюща, а сейчас вносит вклад в мировую науку

Бросить всё и стать учителем: 5 историй участников проекта Teach for Qazaqstan

Мағжан Жұмабаев ХХ ғасыр ата-аналарына қандай кеңестер берген?

Материнство и карьера: как совмещать и добиваться успеха в обеих сферах?

Памятка для родителей: зачем развивать эмоциональный интеллект у детей?

«Эффект седьмого сентября»: что это такое и почему учителям важно его сохранять?

5 важных вещей, которым меня научила школа

Я работаю в Google: «В Казахстане девушку-инженера жалеют, но начинают уважать, когда называешь компанию»

А что, если я часто меняю работу?

Читать также:

Загрузить еще