Мәди Мәмбетов: «Он жыл ресми түрде жұмыссыз мәртебесінде»

Мәди Мәмбетов

27 қазан 2021

Осыдан бір жыл бұрын мен Астана әуежайының полиция бөлімінде тұрдым – ұшақта біреу менің күрткемді қолды қылған, сөйтіп мен тергеуші әйелге өзім туралы дерек бердім. Ол әлдебір формулярды толтырды, ал мен жоғалған затты және басқа егжей-тегжейін сипаттадым. Соның ішінде қайда жұмыс істейтінім туралы сұраққа жауап бердім. Штаттан тыс авторлық туралы айттым, мақалаларымды ең жиі шығаратын онлайн басылымды атадым. Формулярға қарасам, онда ««Власть» журналында фрилансер болып жұмыс істейді» деп жазылған екен. Ал, солай болсын. Штаттан тыс, офиссіз және сегіз сағаттық жұмыс күнінсіз жұмыс істеу тұжырымдамасы көптеген адамға әлі де мүлдем жат – өзің түсінбейтін нәрсені бір қорытындыға келтіру, өз шындығыңа бейімдеу әлдеқайда оңай ғой. Он жылдың ішінде мұндай жағдайға бір емес, бірнеше рет тап болдым.

Содан кейін ковид келді, өте көп адамның өмірінде «үй офисі» пайда болды, ал жұмыс бабындағы кездесулер Zoom-ға көшті. Сөйтіп, мен өзімді кегім қайтқандай сезіндім.

Осыдан он жыл бұрын кеңседегі жұмыстан кету, жұмсақтап айтқанда, батыл идея сияқты болып көрінетін еді. Бірақ соңғы жұмыс күні редакция ғимаратынан шығып бара жатқанда, мен оған ешқашан қайтып оралмайтынымды анық түсіндім. Ғимаратқа емес, ондай өмір салтына. Өз шешіміме ешқашан өкінбейтінімді білдім.

Әрине, мұндай шешім қабылдау оңай болған жоқ, оған бірден келген жоқпын. Бала кезімде мені мамандығы және әуестігі бойынша суретші болған анам жалғыз өзі тәрбиеледі. Ол суретті тамаша салатын еді, бірақ КСРО құлдыраған тұста 90-шы жылдарда тек санаулы суретші ғана бұл кәсібімен нанын тауып жейтін. Кездейсоқ табыс тауып жүруіне тура келді – бір дүкеннің маңдайшасына сурет салып, басқа біреуге жөндеу жұмыстарын жасап, өзіне таныс кафе директрисасының өтініші бойынша кафеге келушілердің портреттерін салатын. Бүгін тапсырыс болса – ертең жоқ, қазір тоңазытқышта тамақ болса, ертең және келесі апта бойы нан мен қуырылған пияз жейтін күндер де болды. Мен әлі бала едім, бірақ мұндай тіршіліктің сұмдығын жиырма жыл ұмыта алмай жүрдім. Мұның өзі жаман болды, бірақ әлеуметтік нормаға қайшы келетіні одан бетер еді. Кеңес дәуірінде адамдар тұрақтылықты бағалайтын, ал 90-жылдары оның орнына бәрі байлыққа табынатын болды. Мұндай талапқа сәйкес келмеген кез келген адам жолы болмаған бейбақ деп аталатын және өлмешінің күнін көретін. Анама «дүкенге сатушы болып жұмысқа тұр» деп кеңес бергендер болды, ол әлі есімде. Одан тұрақтылық табасың, сондай-ақ оны-мұны ұрлауыңа – былайша айтқанда, бастапқы капитал құруыңа болады, дейтін. Ол мұндай жолдан аулақ жүрді.

Өйткені бұл қызықты болды, оның үстіне ақша әкелді. Әлбетте, алатыным күлкілі тиын еді, бірақ мұның өзі жақсы болды. 18 жасқа толған күнімде мені штатқа қабылдау туралы бұйрыққа қол қойылды. Кеңседегі жұмыс кезеңі басталды – аптасына бес күн, күніне сегіз сағат. Жалақы, тұрақтылық, жеке үстелі бар офис. Мен өзімнің балалар газетімде жұмыс істедім, сонымен бірге теледидарға сюжет түсірдім, түрлі басылымға мақала жаздым, репортаж жасадым, мәтіндерді өңдедім. Барлық жерде аз жалақы төлейтін, бірақ бәрін қосқанда әжептәуір ақша жиналатын. Ең бастысы, ойланбай жүрсем де, тәжірибе жинап, адамдармен байланыс орнаттым, қарым-қатынас жасау машығын жетілдірдім. Сөйтіп жүргенде өмірге белсенді түрде Интернет еніп, жаңа мүмкіндіктер туғызды және жаңа білім мен дағдыға ие болуға көмектесті. 21 жасымда балалар журналистикасынан кетіп, ойын-сауық журналистикасына кірістім: біреулер үшін клубтық кештер, концерттер, салтанатты кештер мен сән көрсетілімдері dolce vita символдары болса, мен үшін бұл бір оқиға туралы әр түрлі форматтағы әр түрлі басылымдарға мәтін дайындау үшін бірнеше мың символ жазудың мүмкіндігі болды. Бұл кезде де айдың соңында қаламақы мен жалақының бәрін жинап, отбасы бюджетіндегі тесіктерді бітеп, шоттарды төлеу үшін әр түрлі кеңселерде жұмыс істеуіме тура келді. Ал одан артылса, секонд-хенд дүкенінен оңды жейде сатып алуға мүмкіндік болатын – қандай да бір іс-шараға бару үшін дресс-код сақтау керек қой, ал ақша әкелетін нәрсе дәл осы презентация мен премьералар еді. 24 жасымда мен халықаралық франшиза бойынша журнал шығаруға жұмысқа жалдандым, бұл өте қызықты, қиын және беделді жұмыс болды. Онда бес күндік жұмыс аптасы туралы ұмытуыма тура келді – алғашқы төрт айда небары алты күн демалдым. Бірақ ақшасы да айтарлықтай жақсы болды, және ақырында бірнеше басылымда қатар жұмыс істеуді қойдым. Онда төрт жылға жуық уақыт қызмет еттім.

Содан кейін үлкен депрессияға ұшырадым, жүйкемнің бұзылуы екі жылдам астам уақытқа жалғасып, кәсіби тұрғыда титықтау синдромымен ұштасты. Мектептің сегізінші сыныбында оқып жүрген кезімнен бастап көп жылға жалғасқан қарбалас тіршіліктен, үлкен жауапкершіліктен, отызға жуық адамнан тұратын ұжымды басқарудан, басқа да отбасылық және жеке мәселелерден біртіндеп діңкелеп қалдым. Ұзақ уақыт бойы мен не болып жатқанын түсінбей, ақысыз демалыс алып, басқа елдерге «демалысқа» қашып құтылуға тырыстым, энергия жұмсауды қажет ететін барлық әрекетті, соның ішінде жақындарыммен және туыстарыммен қарым-қатынас жасауды қысқарттым, бірақ ақыр аяғында жаңа өмір шындығын мойындап, психиатрдың нұсқауы бойынша антидепрессант дәрі ішуіме және психотерапиядан өтуіме тура келді. Емделу нәтижесінде қабылданған маңызды шешімдердің бірі дәл осы – офистегі жұмысты тастап, дөңгелекте айналған тиіндей кібіртіктеуді қою болды.

Өздігінен анық және сонымен қатар күмән туғызбайды деп айтуға болмайтын нәрсе. Менің бойымдағы барлық инстинкт пен рефлекс – кеңестік ойлау жүйесіне тән тұрақтылықты қажет ету де, жоғары деңгейге жету үшін нарыққа сай тезірек қимылдау талабы да бұған қарсы тұрды. Мені үнемі үрейлі қорқыныш билеп кететін, өйткені айлық жалақысыз қалуым мүмкін деген ой бала және жасөспірім кезімдегі қорқынышты, жоқшылық алдындағы қорқынышты қайта ұялататын. Бірақ, екінші жағынан, бір орында қалып, бір нәрсені істей беру, көптен бері көңіліңе жақпайтынын былай қойғанда, қызық болмай қалған жұмысты істеу одан да жаман.

Сонымен қатар, осы жылдар бойы мен сегіз сағаттық жұмыс күні бар бес күндік жұмыс аптасы туралы ойланып «Бұл кімге керек?» деген сұрақты үнемі өзіме-өзім қойып жүрдім. Журналист мамандығына икемділік тән, кейде сен бәрін бір-екі сағатта тындырасың да, содан кейін Желі, чат, форумда отырасың немесе өсек-аяң сайттарын парақтайсың; ал кейде тәулігіне 18 сағатты жұмысқа арнайсың, сонда тіпті ұйықтауға және жүрек жалғауға әрең үлгересің. Тіпті бас редактор болған кезімде де жұмысқа жұмсайтын уақытым тура сегіз (немесе тіпті жеті) сағат емес еді. Кейде он сағат бойы компьютер алдында отыруға мәжбүр болдым және сонымен бір мезгілде өкілдік ету міндетін де орындадым (мысалы, жарнама берушілердің кештеріне қатыстым), ал басқа кездерде бәрін үш сағатта жасадым – бірақ осы үш сағат түн ортасынан таңертеңге дейінгі уақыт еді. Жалпы, мен жасөспірім кезден бастап түнде жұмыс істеуге дағдыланып кеткенмін, ол кезде сені ешкім де, ештеңе де алаңдатпайды, ал кадрлар бөлімі қызметкерінің таңертең офиске кел деген талабынан жаным түршігетін. Мұнда «тәртіп» сақтаудан басқа ешқандай қисын болмайтын. Осыдан жүз жыл бұрын сегіз сағаттық жұмыс күнінің жұмысшылар үшін неге үлкен жетістік болғанын түсінемін, бірақ мұндай режим қалайша әдепкі нормаға айналғаны мен үшін әлі белгісіз. Иә, фабрикада станокта белгілі бір мөлшерде өнім шығару үшін сенің осы уақыт бойы жұмыс істеуің керек. Бірақ ауылдағы шаруаның жұмыс кестесі мүлде басқа, онда сегіз сағат деген әңгіме жоқ –таң атқаннан күн батқанға дейін еңбек етеді. 

Сегіз сағат ұйықтап, сегіз сағат жұмыс істеп және тағы бір-бір жарым сағатыңды жұмысқа бару мен үйге қайтуға жұмсайтын мұндай күн тәртібінің әділетсіздігі мені таң қалдырды. Сонда бір тәуліктің ішінде саған небары алты-жеті сағат қалса, қашан өмір сүруің керек? Тамақ ішуге, кітап оқуға, достарыңмен кездесуге, отбасылық қарым-қатынасқа, кино көруге, серуендеуге және ештеңе істемей рахаттанып өтыруға қайдан уақыт табасың? Бұл жүйе кесірлі, еш негізсіз және түсініксіз. Одан босанып шығу керек.

Мен осылай жасадым. Өмірдің тұрақтылығы мен болжамдығы жойылды, орнына алаңдаушылық пен белгісіздік келді. Бірақ кедейлікке ұшыраған жоқпын. Бір қарағанда, табысым азайды, бірақ оның есесіне, жоба шеңберінде, қысқа мерзімде, үйде отырып, «негізгі жұмысқа» жалтақтамай еңбек етуге көптеген мүмкіндік пайда болды. Ең бастысы, дәл немен айналысқың келетінін анықтауға, сені шабыттандыратын, жүрегіңе қуаныш сыйлайтын нәрсені таңдауға мүмкіндік пайда болды. Дүние жүзіне саяхат жасау, достарыммен әр түрлі барға бару және дүкен аралап шоппинг жасау бұрынғыдай өмірімнің бір бөлігі болып қалды. Офистегі жұмыстан кеткеніме бір де бір рет өкінген емеспін.

Дегенмен, бұның бірнеше фактор болған жағдайда ғана мүмкін екенін жақсы түсінемін. Мен қолымнан не келетінін білемін және ширек ғасыр ішінде белгілі бір кәсіби беделге ие болдым, бұл менің қызметіне сұранысты сақтауға көмектеседі – және айта кететіні, мұның бәрін офистік жұмыста үйрендім, бұл теңдесі жоқ пайдалы тәжірибе болды.

Мұқаба: Азиза Киреева