Жеке хикая: Психикалық аурулар орталығына алғаш рет 28 жасымда түстім

Мари Романова

1 тамыз 2023

«Мен Қырғызстанның Тоқмақ қаласында дүниеге келдім. Ата-анам жоқ – олар кішкентай кезімде қайтыс болған. Балалық шағым ағамның үйінде өтті, ал 1993 жылы Алматыға қоныс аударып, бастапқыда әйелдер консультациясында медбике болып жұмыс істедім. Психикалық аурулар орталығына алғаш рет 28 жасымда түсіп, сонда төрт жыл өткіздім. Содан кейін созылмалы психикалық бұзылуы бар адамдарға арналған интернатқа түсіп, онда он төрт жыл тұрдым да, 2018 жылы Дербес өмір сүру үйіне көштім. Қазір кір жуу машинисті болып жұмыс істеймін.

Мен үшін интернатта тұру қиын болды. Алғаш алып келгенде ерлер бөліміне түскен екенмін деп ойладым: барлығы тақырбас, пижама киіп жүреді және маған біртүрлі қарайды. Уақыт өте келе бұған үйреніп, бейімделдім.

Палатаға қайтып келгенде де бірдеңемен айналасуға тырыстым. Қол қусырып отырмайтын әдетімді көп жыл сақтадым.

Созылмалы психикалық бұзылуы бар науқастарды емдеу – дәрі-дәрмекпен емдеуді, психотерапияны, психоәлеуметтік емдеуді және психоәлеуметтік оңалтуды қамтитын іс-шаралар кешені.

Дәрі-дәрмекпен емдеу

Мысалы, созылмалы психикалық ауру болып табылатын шизофрения жағдайында көп жылға, кейде өмір бойына жалғасатын антипсихотикалық психофармакотерапияны қолдану ұйғарылады.

Шизофрениямен ауыратын науқастарды емдеудің динамикалық тәсілдемесінде терапия тактикасын өзгерту көзделеді – дәрігер пациенттің жағдайының өзгеруіне сәйкес әрекет етеді:

Психотерапия

Психотерапияның алдында тұрған негізгі міндеттер:

Психоәлеуметтік емдеу және оңалту

Психоәлеуметтік емдеу мен оңалтудың арқасында пациентте әлеуметтік бейімделудің бұзылуы бар психикалық науқастарда жойылып кететін өзара әрекеттесу, проблемаларды шешу, өзін-өзі ұстау стратегияларын пайдалану дағдысы қалыптасады немесе қалпына келеді.

Шизофрениямен ауыратын адамдарды емдеу – пациенттің, дәрігердің, басқа мамандардың және науқастың микроәлеуметтік ортасындағы адамдардың арасында тұрақты ынтымақтастық болуын қажет ететін ұзақ мерзімді процесс.

Бір жылдан кейін интернатқа болашақ күйеуім Михаил түсті. Ол маған бірден ұнады, өйткені ол мейірімді адам және маған әрқашан жылы қабақ танытатын. Бірнеше жылдан кейін орталық басшылығы «Дербес өмір сүру үйіне» бару үшін бізде қажетті әрекетке қабілеттілік бар деп шешті.

Бізбен бірге он бес адам көшіп келді. Қазір қыздар бірінші қабатта, ұлдар екінші қабатта тұрады. Миша екеумізге ерлі-зайыптылар ретінде бөлек бөлме берді. Тұрып жатқан үйімізді жайлы ету үшін қолымыздан келгеннің бәрін жасаймыз. Мысалы, жақында ғана аулаға гүл отырғыздық. Маған Үйде тұру ұнайды – бұл жерде тыныш және жайбарақат өмір сүріп жатырмыз. Кейде бір-бірімізбен ұрысамыз, бірақ бұл қалыпты нәрсе. Үйді басқарушы біздің орталықтағы барлық істі ұйымдастырады. Бізде үйді жиыстыру және азық-түлік сатып алу үшін дүкенге бару кестесі бар, сондай-ақ әркімнің өзінің міндеттері бар. Мысалы, менің күйеуім бәріне тамақ дайындайды – ас пісіру қолынан жақсы келеді, ал мен оның бақытты болғанын көріп қуанамын.

Әлеуметтік бейімделу және қоғамда өмір сүру созылмалы психикалық бұзылуы бар адамдарға жағымды әсер етеді және олардың өмірінде маңызды рөл атқарады. Жоғарыда атап көрсетілген факторлардан басқа, әлеуметтену неғұрлым инклюзивті қоғам құруға көмектеседі және стигматизацияны жоюға жағдай жасайды.

Мені 2020 жылы үшінші комиссиядан кейін ғана әрекетке қабілетті деп таныды. Сынақтан өту үшін ПДО-да берілген бірнеше тапсырманы орындау керек болды. Үшінші ретте де өте алмайтын шығармын деп қорыққаным сонша, кабинеттің алдына келгенде жылап жібердім. Бірақ бәрі ойдағыдай болды, сөйтіп көп ұзамай Миша екеуіміз некелесуге өтініш бердік.

Әрекетке қабілетті деп танылғанға дейін Training Cafe-де жұмыс істедім. Мен оның қызметкерлеріне көмектестім, дүкенге бардым. Кейде даяшы болып істедім немесе жақын жердегі офистерге тамақ апаратынмын. Кафеге келушілер маған шайпұл беретін, бірақ мен оны жұмсамауға тырыстым – үлену тойына ақша жинадым.

Барлығы сәнді киімін киіп, әп-әдемі болып, күліп-ойнап, қалжыңдап жүрді. Алматы қаласы Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының «Демеу» әлеуметтік қызмет орталығында маған ең керемет сыйлық жасалды — тойымызға лимузинге тапсырыс берілді. Үйіміздің барлық тұрғындары оған мініп алып қаланы араладық, ал мен нағыз ертегіде жүргендей болдым.

Қазір Миша екеуіміз өз пәтеріміз болса екен деп армандаймыз. Кейде бақшасы бар кішігірім үйде тұрғым келеді, өйткені пәтерде бірдеңе өсіру қиын, ал мен бау-бақшаны жақсы көремін. Менің ойымша, егер жұмыс істесең, еңбегіңнің игілігін көресің».

ДДСҰ ұйымының дерегі бойынша, денсаулық сақтау жүйелері психикалық бұзылуы бар адамдардың қажеттіліктеріне орай әлі жеткілікті дәрежеде әрекет етпейді және ресурстары да айтарлықтай тапшы. Бүкіл әлемде көмекке мұқтаждық пен оны көрсету көлемінің арасында айтарлықтай алшақтық бар. Тағы бір проблема – көрсетілетін көмектің сапасы көбіне-көп оңтайлы емес.

Бұл ретте, мысалы, әлемде 24 миллионға жуық адам немесе 300 адамның 1-і шизофренияның өзімен ғана ауырады. 2022 жылы Қазақстанда 11 468 адамда психикалық және мінез-құлық ауытқуы бар деп анықталып, оның 577-сіне шизофрения диагнозы қойылды. Бұл сирек кездесетін ауру емес, мұны Қазақстан тұрғындарының арасында жүргізілген сауалнама деректері* растайды: сұрақ қойылғандардың 23%-ы шизофрения диагнозы қойылған адамдарды таниды. Көбінесе бұл туыстары мен таныстары.

Дегенмен шизофренияны емдеудің бірқатар тиімді әдісі, соның ішінде дәрі-дәрмекпен емдеу бар.

*Социологиялық сауалнаманы 2022 жылдың күзінде 4Service™ халықаралық зерттеу холдингі «Gedeon Richter KZ» фармацевтік компаниясының қолдауымен жүргізді. Барлығы еліміздің 17 облыс орталығындағы жасы 18-ден асқан Қазақстанның 1200 тұрғынына сұрақ қойылды. Сауалнама онлайн-пікіртерім әдісімен жүргізілді.

Иллюстрациялар: Азиза Киреева